تاملی تازه دربارۀ مفهوم «دیدن» (ادراک مشاهدتی) در اندیشۀ مولانا با الهام از رویکرد هستی‌شناسانۀ هایدگر

حوزه های مختلف علوم انسانی مانند فلسفه، الهیات، هنر و... تلقی گوناگونی از ماهیت و چیستی حقیقت دارند. چنان که در سنت فلسفی غرب از دوران پیشامدرن، مدرن ، و پسامدرن، شاهد روایت های متفاوتی از مفهوم« حقیقت» هستیم. در این میان، مارتین هایدگر روایتی از حقیقت در مقایسه با تلقی افلاطونی و ارسطویی و... از آن پیش می کشد که در آن مفهوم «حقیقت» را با مسئله «هستی» و «وجود» این همان می انگارد. از دیدگاه وی راه نائل شدن به «هستی» نیز تنها از مسیرِ وجودِ دازاین- به مثابۀ روشنگاه هستی - می-گذرد. بدین‌معنا که می‌توان با امکان‌های نهفته در وجود انسان به حقیقت دست یافت. هایدگر از میان همه امکان‌های وجود انسان، بر امکان «دیدن» پافشاری می‌کند و آن را خالص‌ترین و ناب‌ترین تجلی‌گاه حقیقت یا همان «هستی» می‌نامد.بر این اساس، او دیگر امکان‌های بنیادین وجود انسان اعم از فهمیدن، کنجکاوی، تفکر، و ... را نیز نوعی «دیدن» فرض می‌کند. در سنت عرفانی ما و از آن جمله در ذهن و زبان مولانا نیز، مفهوم «دیدن» تبلور و حضور برجسته‌ای دارد و وی برای همه چیز اعم از دل، جان، گوش و... «چشم» یا همان «دیدن» قائل می‌شود؛ گویی همه چیز «دیدن» است. اگرچه نمی توان میان تلقی هایدگر و مولوی از مفهوم حقیقت و نسبت آن با مفهوم دیدن مدعی این همانی شد، اما می توان به جهت رویکرد هستی شناسانۀ این دو، و با الهام از نگرۀ هایدگری از مفهوم حقیقت و مفهوم دیدن ابعاد و جلوه های گوناگونی از مفهوم ، دیدن و نسبت آن با مفهوم حقیقت در آثار منظوم و منثور مولانا به دست داد و افق های تازه ای در حیطۀ مولوی پژوهی گشود.

a new reflection on the concept of seeing (observational perception) in rumi's thought inspired by heidegger's ontological approach

in the western philosophical tradition from the pre-modern, modern, and post-modern eras, different narratives of the concept of “truth” can be seen. in the meantime, martin heidegger presents a narrative of truth. he considers the concept of truth to be the same as the issue of being and existence”. from his point of view, the way to reach being also passes only through the existence of dasein - as the enlightenment of existence. this means that the truth can be reached with the possibilities hidden in human existence. among all the possibilities of human existence, heidegger insists on the possibility of seeing and calls it the purest manifestation of truth or being”. accordingly, he assumes other fundamental possibilities of human existence, such as understanding, curiosity, and thinking, as a kind of seeing”. in the mystical tradition, including in the mind and language of rumi, the concept of seeing has a prominent presence and crystallization, and he used eyes or seeing for everything, including the heart, soul, ears, etc. believes, as if everything is seeing. although heidegger's and rumi’s perception of the concept of truth and its relationship with the concept of seeing cannot be claimed to be the same, the ontological approach of the two gave various dimensions and manifestations of the concept of seeing and its relationship with the concept of truth in the works of rumi's poetry and prose.