بررسی بُعد تعلیمی در آثار عطار (منطق‌الطیر، الهی‌نامه و مصیبت‌نامه) بر اساس نظریۀ تداعی

تداعی به‌عنوان یک سبک در تعلیم و تعلم، بخش مهمی از آثار ادبیات عرفانی را شامل می‌شود؛ زیرا از سویی با سبک تولید محتوای عرفانی ارتباط وسیعی دارد و از سوی دیگر به فرایند یادگیری کمک شایانی می‌کند؛ از همین‌جاست که تداعی در نظریات معاصر یادگیری، جایگاه مهمی دارد. بنیاد تداعی پویایی و حرکت است و متن عرفانی را از حالت ایستا خارج می‌کند و به آن رنگ و روح می‌بخشد. ازآنجایی‌که داستان‌سرایی عرفانی در شعر فارسی با سنایی آغاز شد و به‌واسطۀ عطار به مولوی رسید و در مثنوی اوج خود را یافت، در این تحقیق با بررسی سه اثر داستانی عطار با رویکرد روانشناسی نشان می‌دهیم که تداعی چه جایگاهی در این آثار دارد و سهم هر یک از آثار عطار از کاربست تداعی چه بوده است. این امر برای نشان دادن سیر و تحول داستان‌سرایی عرفانی ضروری است. برای نمایاندن آن ابتدا روش‌های تداعی بیان شد، آنگاه به بررسی این روش‌ها در آثار عطار پرداخته شد، نتایج دالّ بر این است که ویژگی‌های تداعی و تنوع برخی از ابزار آن یعنی پرورش مضامین عرفانی، کثرت اندیشی، ساختارشکنی تقابل‌های فکری و چندلایگی متن، در الهی‌نامه و منطق‌الطیر به اوج خود می‌رسد؛ درحالی‌که ایستایی در روایت‌های مصیبت‌نامه بیشتر است.

exploring the educational aspect in attar’s works (mantegh al-teyr, mosibatnameh, elahinameh) using association theory

association as an approach in teaching and learning includes an important part of mystical literature works, because, on the one hand, it has a wide connection with the productive approach of mystical content, and on the other hand, it helps the learning process. this is why association has an important place in contemporary theories of learning. the foundation is the association of dynamism and movement, and it takes the mystical text out of its static state and makes it coloured and tangible. since mystical storytelling in persian poetry began with sana'i and reached rumi through attar along with reaching its peak in masnavi, in this study, by examining three fictional works of attar using a psychological approach, this study showed what position does association have in these works and what the contribution of each single work of attar was to the use of associations. this is necessary to show the evolution of mystical storytelling. at first, the methods of association were discussed, and then these methods were examined in attar's works. the results indicated that the characteristics of association and the variety of some of its tools are the cultivation of mystical themes, pluralism, deconstruction of intellectual confrontations and the multi-layeredness of the text. this reaches its peak in elahinameh and mantegh al-teyr, while there is more stability in the tragicomic narrations.