بررسی شیوۀ پیوند «متن و شبکه» در قصۀ حمزه (تحریر کهن حمزه‌نامه)

مقالۀ حاضر، تاملی در متن «قصۀ حمزه» (تحریر کهن حمزه‌نامه) و نسبت آن با شبکۀ متون عیاری پهلوانی است. از یکجانب، کوشیده‌ایم با تمرکز بر شکل متن موجود و شیوۀ محاکات در آن، مختصات اشکال متقدم و ناموجود آن را دریابیم و از جانبی دیگر، تلاش کرده‌ایم شیوۀ اتصال فرم این قصه به زمینۀ اجتماعی را نشان دهیم. این اتصال را با بحث در باب ایده‌های پیشینی و شبکۀ تخیل روایی پیگیری کرده‌ایم. برای این منظور، چهار مساله را در نسبت با یکدیگر بررسی کرده‌ایم: نسبت حمزه بن عبدالمطلب قصه با حمزۀ آذرک؛ کلی‌گویی در محاکات و ضعف در دراماتیزه کردن قصه و تکرارهای روایی کم‌جاذبه؛ ردّپای اشکال ناموجود قصه به قراین متن موجود و ناهمگونی و ناهماهنگی روایی آن و اتصال ایده‌های پیشینی و الگوی زیرساختی این متن با شبکۀ متون عیاری پهلوانی و تفاوت آن با متون دیگر در روساخت روایت و شیوۀ اجرا. در «قصۀ حمزه» چند ایدۀ پیشینی‌، بازنمایی و انضمامی شده‌اند: «هماهنگ شدن جهان»، «سازگاری پدران و پسران»، «طلب معشوق از سرزمین بیگانه»، «محوریت شاه/پهلوان در نظم اجتماعی»، «ورود تفکر عامه در روایت رسمی در قالب عنصر عیار»، «فهم‌ناشدگی مناسبات عینی و واقعی اقتصادی» و «ارجاع به زمان و مکان دیگر به‌منظور مصون ماندن از اعمال قدرت». علیرغم اتصال شبکه‌ای «قصۀ حمزه» با دیگر متون عیاری پهلوانی، و هماهنگی آنها در انضمامی کردن ایده‌های مشترک پیشینی، این قصه در تنظیم و پرداخت روساخت و در شیوۀ اجرای مولفه‌های روایی، اختصاصاتی ویژه دارد.

exploring the connections between text and texture in the story of hamzeh

“the story of hamzeh” is considered an ancient version of hamzehnameh produced after the safavid era. this prose version is known as one of the oldest ayyari-pahlavi texts (epic and heroic texts) in the history of persian literature. this study sought to examine the narrative heterogeneity of the work. it focused on the form to prove that the work is an outcome of historical and narrative mixture. the story of hamzeh is like t other ayari-pahlavi texts such as samak ayyar and bighmi’s darabnameh, specially in terms of formation and prior foundational ideas. the study showed that among the recurring themes represented and flourished in the story of hamzeh are the harmonization of the world; the compatibility between fathers and sons; seeking the beloved from a foreign land; the centrality of the king/pahlavan in the social order; the integration of popular thought into the official narrative through the ayyari element (chivalry element). despite the underlying interconnection between the story of hamzeh and other ayyari-pahlavi texts, this work possesses distinctive features in terms of its surface structure and narrative components.