تحلیل جلوه‌های خشونت نمادین در رمان «زوال کلنل» از دیدگاه نظریۀ جامعه‌شناختی پی‌یر بوردیو

«زوال کلنل»، رمانی سیاسی از محمود دولت‌آبادی است که به‌ روایت زندگی یک افسرِ سابقِ ارتشِ شاهنشاهی ملقب به «کلنل» می‌پردازد. هریک از فرزندان کلنل با گرایش‌های سیاسی متفاوت، در گذر از انقلاب 1357 به سرنوشت تلخی دچار می‌شوند. در این رمان، فضایی تیره‌وتار و خفقان‌آور حاکم است که سیطرۀ امنیتی و ایدئولوژیکی دولت‌هایی تمامیت‌خواه را نشان می‌دهد. بر اساس نظریۀ پی‌یر بوردیو، جامعه‌شناس فرانسوی، دولت در قامتِ یک اَبرمیدان و فراسرمایه با بهره‌گیری از دو ابزار قدرت؛ خشونت فیزیکی (زور) و خشونت نمادین (درونی کردن روابط سلطه)، به حاکمیت خود مشروعیت می‌بخشد. بوردیو برخلاف همۀ صاحبنظران، خشونت نمادین را به‌عنوان نیمۀ پنهان دولت، مهم‌ترین عامل سلطۀ دولت می‌شمارد و ریشۀ آن را در باورها و ضمیر ناخودآگاه عاملان اجتماعی می‌داند. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل این رمان بر اساس نظریات جامعه‌شناختی پی‌یر بوردیو است تا با رویکردی بینارشته‌ای (جامعه‌شناسی و ادبیات) و روشی توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از مبانی نظریۀ پی‌یربوردیو به تاثیرات روابط سلطه به‌ویژه خشونت نمادین در این اثر بپردازد. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در این رمان با جلوه‌هایی از خشونت نمادین مواجه هستیم که حاصل درونی شدن قواعد سلطه و در نتیجه همدستی و سلطه‌پذیری شخصیت‌های رمان است. این فضا چنان عرصه را بر شخصیت‌های اصلیِ داستان تنگ می‌کند که آن‌ها را به مرز فروپاشی درونی می‌رساند.

analyzing the impacts of symbolic violence in the novel the decline of colonel from the perspective of pierre bourdieu’s sociological theory

this study examined the novel the decline of colonel. the novel is characterized with a dark and mysterious atmosphere. the novel narrates the story of an army officer of the pahlavi regime. taking an interdisciplinary approach, this study explored the novel. to clarify some concepts, such key concepts of bourdieu’s social theory were defined as capital, habitus, doxa, male dominance, and symbolic violence. the study showed that the suffocating and scary atmosphere dominating the novel indicates a controlling power behind all movements and behaviors of the characters. the controlling and dominant power manifests in some cases in the form of physical violence and reaches its peak in assassinating the colonel’s family members. in the novel, the author of uses a critical attitude towards the discourse of power and dominance to depict the the socio-political status of iran about the islamic revolution. he depicts the challenges and contradictions of iran in dealing with the drastic change.