جدال ‌های مذهبی کاتبان در دست ‌نویس ‌های معتبر شاهنامه و متون منظوم پهلوانی

یکی از مشکلات بزرگ و بحث برانگیز در حوزۀ تصحیح انتقادی متون، بررسی گونه‌های مختلف دستکاری‌های کاتبان در دست‌نویس‌ها است؛ زیرا اغلب کاتبان حوزۀ زبان فارسی، رعایت امانت نمی‌کردند و ضبط درست دست‌نویس‌ها را به دلایل گوناگونی تغییر می‌دادند. جدال‌های مذهبی کاتبان به‌منظور اثبات حقّانیت مذهب خویش و در ردّ مذاهب و فرقه‌های مخالف، یکی از مهم‌ترین تصرّفات عمدی آن‌ها به شمار می‌رفت و این امر بیشتر در جاهایی از متن روی می‌داد که شاعر یا نویسنده به بیان عقاید دینی خود می‌پرداخت. تاکنون دربارۀ دستبردها و جدال‌های مذهبی کاتبان در دست‌نویس‌های شاهنامه، تحقیقات اندکی شده و متاسّفانه دربارۀ متون پهلوانی پس از آن هیچ پژوهش مستقلی صورت نپذیرفته است. توجّه به این نکته سبب شد که در این مقاله، جدال‌های مذهبی کاتبان را که در دست‌نویس‌های معتبر و شناخته شدۀ شاهنامه و منظومه‌های پهلوانی پس از آن روی داده بررسی کنیم و نمونه‌های مختلفی از دستکاری‌های آن‌ها را در این دسته متون نشان دهیم.

scribes’ religious conflicts in authentic manuscripts of shahnameh and heroic poetry texts

the scribes’ manipulations in their manuscripts is one the most controversial issues in the field of critical correction of texts. one of the main reasons of the manipulations in the manuscripts is the scribes’ religious inclination towards proving that their religion is right and rejecting other religions and sects. this study examined the scribes’ religious conflicts in the authentic and well-known manuscripts of the shahnameh and heroic poems after the book. it provided many examples about the manipulations in this kind of texts. using an analytical method and library works, this study examined the scribes’ religious conflicts in the authentic and well-known versions of the shahnameh and heroic texts, especially in the jahangirnameh. the analysis of the data showed that all scribes of the manuscripts, produced between the 7th to 9th centuries ah, are muslims. it also showed that some additional religious verses can be seen in the primary heroic texts. regarding the frequency of manipulations, jahangirnameh is the only heroic poetry work that the frequency of scribes’ religious manipulations are high in its manuscripts. in a manuscript of the poetry work which is kept in the national library of france, the scribe’s religious manipulations are evident. the scribe has changed all religious words, so that the subject in some cases has changed from the war between iranian muslims and infidels and idolaters to a war between religious iranians and idolaters.