تحلیل گفتمان دو روایت مختلف از رویداد تاریخی جنگ قلعۀ دمدم

شکل‌ گیری ادراک و دریافت فرد از موضوعی یک فرایند نظام‌مند است که بازنمایی آن در زبان و نشانه‌ها با عنوان گفتمان مطرح می‌شود. روایت‌ها نیز به منظور بیان ادراک و دریافت افراد از پدیده‌ها و مسائل پدید می‌آیند؛ ازاین‌رو نسبت روایت و گفتمان به هم، این‌گونه قابل ترسیم است که روایت گفتمان خاصی را بازنمایی می‌‌کند. بر این مبنا گفتمان را باید عاملی درونی و زیرساختی تلقّی کرد که در جهت‌بخشی معنایی و حالت‌دهی به پیکرۀ کلّی روایت نقش تعیین‌کننده دارد. از این جنبه قابل دریافت است که خاستگاه اختلاف دو روایت از یک رویداد نیز به گفتمان‌های متفاوتی مربوط می‌شود که به عنوان بافت و بستر از آنها پدید آمده‌اند. رویداد تاریخی جنگ قلعۀ دمدم نیز در تاریخ عالم‌آرای عباسی و رمان دمدم، اثر عرب شَمو، داستان‌نویس کُرد، به شکل دو روایت کاملاً متفاوت بازگو شده است؛ طوری که شخصیت اصلی به عنوان سوژۀ کنشگر، در این دو اثر دو هویت مختلف دارد و کنش‌ها و واکنش‌های وی در دو جهت کاملاً مختلف معناگذاری و ارزشگذاری شده است. در این پژوهش موقعیت سوژه، موضعگیری راوی و رویدادهای مهّم در دو روایت نامبرده از منظر تحلیل گفتمان بررسی شد و نتایج، دالّ بر این است که خاستگاه ارزش‌گذاری و معناگذاری‌های متفاوت در این دو روایت، به تقابل گفتمان‌های حاکم بر آنها‌ مربوط می‌شود. روایت تاریخ عالم‌آرا مبتنی بر گفتمان حاکمیت‌محور است که رویکرد تمرکزگرایی در قدرت‌ را دنبال می‌کند و روایت رمان دمدم نیز برآمده از گفتمان اقلیت ‌محور است که خواهان تمرکززدایی از قدرت حاکمیت است.

discourse analysis of two different narrations on the historical battle of dimdim castle

the historical battle of dimdim castle, occurred between shah abbas safavi and amir khan, a kurdish commander, has been narrated differently in tarikh alamaraye abbasi and the novel dimdim. the main question here is that what issues have led to the difference between the two narratives. this study tried to analyze the discourse of two narratives. it focused on the role of discourse in showing emergence of a specific stance in the narratives; that is, how discourse help determine the semantic and value relationships between different elements of the narratives. the analysis showed that the different narratives in the two works are the result of two opposing discourses, each depicting a specific type of politics and power attitude. although none of the two narratives directly or explicitly points out the power element, the major discursive issues of both narratives are power and governance, manifested in two opposing discourses: the governance-oriented discourse dominating the narrative of tarikh alamaraye abbasi is based on the centralization of power; and the minority-oriented discourse that exists in the narration of the novel dimdim. amir khan as an activist subject is described in tarikh alamaraye abbasi as a rebel who stands against the government, but the same person bears the role of a national hero in the novel dimdim.