بررسی نمودها و نمادهای جعبۀ پاندورا در قصّه‌های عامیانۀ فارسی (مورد مطالعه: داراب‌نامۀ طرسوسی، قصّۀ حمزه و امیرارسلان نامدار)

در این پژوهش برآنیم تا برحسب مفهوم جهانیِ پاندورا و جعبۀ او، نمودها و نمادهای این جعبه را، به منزلۀ قرارگاه مسکونی شرّ و آفند در بافت قصّه های عامیانۀ مکتوب فارسی بکاویم. روش پژوهش از گونۀ استقرایی برحسب مطالعۀ کتابخانه ای به شیوۀ اسنادی است. اساس این پژوهش مبتنی بر ساختارشناسی اسطوره است که از سه منظر تقابل های دوگانه، اتحاد ژرف ساختی اساطیر و استعاری بودن اسطوره به چرایی همانندی نمودهای شرّ در این قصه ها با مفهوم جهانی جعبۀ پاندورا می پردازد. در این قصّه ها جا ها و مکان هایی که به‌نوعی با عنصر یا عناصر شرّ در ارتباط است و منشا آفت و آفند است، مصداق جعبۀ پاندورا تصور شده است. این مکان ها از جهت معنایی، زبانی و استعاری و نیز از منظر «پیام» و «رمز» با جعبۀ پاندورا تفاوتی ندارند، تنها تفاوت آن ها در روش ترکیب و «ظرف» آن هاست و گرنه «مظروف» یکی است. قصّه های موردپژوهش عبارت است از داراب نامۀ طرسوسی، قصّۀ حمزه و امیرارسلان نامدار. ملاک گزینش قصّه ها بسامد این مکان هاست. پس از بررسی، پنج مکان در قالب قرارگاه مسکونی شرّ و نماد و نمود جعبۀ پاندورا تلقی شدند: باغ، چاه و زیرزمین، صندوق، حصار، قلعه یا شارستان و جزیره. در این میان بسامد شارستان و قلعه در این قصّه ها بیش از دیگر مکان هاست و در داراب نامه، بیش از دو قصّۀ دیگر است. قهرمانان قصّه ها نیروهای خیر هستند تا شرّ و آفند و بدی را یا نابود سازند یا محبوس کنند؛ بنابراین همۀ آنان استعاره از «امید» هستند، همان «امید»ی که در افسانۀ پاندورا بدان اشاره شده است. نتیجۀ کنجکاوی و سلوک (quest) قهرمان رسیدن به این مکان هایی است که مکمن و معدن آفت و شر هستند. چرایی همانندی این مکان ها با جعبۀ پاندورا چندوجهی است: یکی از جهت ذات واحد و همسان ساختار اساطیر است، دیگر از جهت زبانی و بیان استعاری. از این گذشته «مادینگی» یک وجه مهم و برجسته در این همانندی است؛ پاندورا یک زن است، یک مادینه است؛ چنانکه مکان هایی همچون باغ، چاه، زیرزمین، درّه و شکاف، جزیره (از جهت ارتباط ذاتی‌اش با آب) و صندوق نمادهای مادینگی هستند و ازاین‌جهت نماد آنیمای منفی می توانند باشند.