نقد و بررسی رویکردهای زن‌محور در پژوهش‌های ادبیات عامه ایران

ادبیات عامه از یک قرن پیش با جمع‌‌آوری متون آغاز شد و در دهه‌‌های بعد با استفاده از رویکردهای مختلف مورد تحلیل قرار گرفت. پژوهش‌‌های مرتبط با زنان از حوزه‌های مهم در ادبیات عامه است که به خاطر بازتاب صداهای خاموش جامعه، ظرفیت زیادی برای مطالعه دارد. همزمان با دانشگاهی شدن ادبیات عامه، عوامل مختلفی باعث شد که به مسالۀ زنان بخصوص در این حوزه توجه ویژه‌‌ای شود. در این مقاله با رویکرد تحلیلی- انتقادی، ابتدا با مطالعه و طبقه‌بندی آثار مرتبط با زنان در ادبیات عامه که از سال 1300 تا 1400 نوشته شده‌اند، سیر صعودی این تحقیقات و موضوعات آن‌‌ها را نشان دادیم، سپس تاثیر رویکردهای دوگانۀ سنت و مدرنیته را در ایجاد نگرش‌‌های مختلف به زنان در متون ادبیات عامیانه واکاوی کردیم و درنهایت نظریه‌‌های تحلیلی چند پایان‌‌نامۀ مرتبط با زنان در حوزۀ ادبیات عامیانه را با نگاه انتقادی بررسی نمودیم. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌‌دهد: در پژوهش‌‌های ادبیات عامه به خاطر تقابل سنت و مدرنیته دو نگاه وجود دارد: به‌زعم برخی، آنچه در فرهنگ‌عامه مشاهده می‌شود، بازتولید سنت است؛ اما عده‌‌ای اعتقاد دارند که در راستای حقوق زنان‌اند. در رویکرد منفی به سنت، فرهنگ‌عامه چه در آثار شفاهی و چه در متون کتبی، به خاطر نمایندگی از سنت، مخالف حقوق زنان است و در پژوهش‌‌ها نیز هدف برجسته کردن زمینه‌‌های فرهنگ مردسالار است تا موجب تثبیت و طبیعی‌‌سازی کلیشه‌‌های جنسیتی و تضعیف زنان و سرکوب آن‌ها باشند. در رویکرد مثبت به سنت نیز به‌صورت خودآگاه یا ناخودآگاه شواهدی در اثبات گرایش‌‌های زن‌‌محور ارائه می‌شود و آثاری وجود دارند که سلطۀ مردان و کلیشه‌‌های جنسیتی آنان را نشان می‌دهد؛ اما در این تحقیقات زن در نقش مادر، موجودی مهم و تاثیرگذار است. در کل در پژوهش‌‌های مرتبط به زنان در ادبیات عامه نیز به دلیل پراکندگی مطالب، رویکردهای افراطی و جانبدارانۀ نویسندگان، استفاده غیرفعال از منابع، بیان کلیشه‌‌ای، نداشتن ارتباط افقی و عمودی مطالب، عدم ارتباط نظریه با تحلیل و نتیجه‌گیری‌های تکراری، غالباً به اطلاعات جدید و ارزشمندی بدل نشده است.

the study and criticism of woman-centered approaches in iran’s folklore literature researches

folklore literature began a century ago by gathering texts and it has been analyzed in the next decades using different approaches. women related researches is one of the most important fields in folklore literature. due to the reflection of society’s silent voices, it makes a good ground for study. moreover, since folklore literature found its way into academic discussions, different factors caused special attention to women issues. using an analytic-critical approach, this study tried to show the ascending process of these researches and their subjects first by studying and categorizing related works to women in folklore literature written from 1921 to 2021. then it analyzed the influence of twofold approaches of tradition and modernity in creating different attitudes to women in such texts. finally, it studied analytic theories of some related theses on women in folklore literature with a critical viewpoint. the results of this study indicate that due to the confrontation of tradition and modernity, there are two views in folklore literature studies. what is evident in some is tradition reproduction. but some others believe they are in line with women’s rights. in negative views to tradition, folklore culture whether in oral works or in written ones, is against women’s rights due to tradition delegation. the goal of these researches is to highlight the contexts of patriarchal issues in order to stabilize and normalize sexual stereotypes, weaken women, and oppress them. in positive views to tradition sometimes consciously and sometimes subconsciously evidences are represented in proving the woman-based approaches. there are some works that show men’s domination and their sexual stereotypes; but in these researches woman as mother is an important and influential character. generally, in researches on women in folklore literature, due to the dispersion of contents, writers’ extremist and biased approaches, inactive usage of resources, stereotypical expression, lack of horizontal and vertical content connection, lack of connection between theory with analysis, and repetitive conclusions, these researches do not provide mostly anew look or valuable information.