قصۀ «معاشران» در تاریخ (فرآیند شکل‌گیری شخصیت «معاشر» و بازتاب آن در ادبیات فارسی)

تغییر شرایط تاریخی‑فرهنگی و دگرگونی انواع بافت‌‌ها، باعث فراموشی بخشی از دلالت‌‌های واژۀ «معاشر» شده ‌است. این دلالات گمشده، بر طبق سنجش روابط همنشینی و جانشینیِ واژگان متون، قابل بازشناسی است. فرهنگ‌‌های لغت برای واژهٔ «معاشر»، معانی «دوست» و «همنشین» را ضبط کرده‌‌اند؛ اما دلالات یاد شده، نه در محور همنشینی و نه در محور جانشینی، نظام معنایی بسیاری از ابیات، از جمله این بیتِ سعدی: «سر کوی ماهرویان همه روز فتنه باشد / ز معربدان و مستان و معاشران و رندان» را پشتیبانی نمی‌‌کنند. گویاست که در این بیت، واژهٔ «معاشر» از نظر شمول معنایی، با واژه‌‌های «رند»، «مست» و «مُعَربد» هم‌‌شمول است. واژهٔ «معاشر» در این زمینه به معنی «فردی اهل عشرت، بزم و لهو» در زمینه‌‌ای غیراخلاقی است. این معنی هم برای افراد عیاش و هم برای گروهی که شغل آن‌ها «عشرت‌‌آفرینی» بوده، به کار می‌‌رفته است. برخی از «معاشران» با عنوان «ندیمان معاشر» در دربارها نقش مدیریت و خدمت‌‌رسانی به میزبانان را در مجالس بزم بر عهده داشته‌‌اند. انوری، یکی از مشاهیر معاشرانِ دربار سلجوقی را با نام «اکرم معاشر» شناسانده است. در این پژوهش، افزون بر معرفی و ریشه‌شناسی تاریخیِ دلالت جدید «معاشر»، به زیرساخت‌‌های شکل‌‌گیری «طبقهٔ معاشران» نیز پرداخته شده است.

the story of “mu’ashers” throughout history: development of mu’asher as a character and its reflection in persian literature

changes in historical and cultural conditions and contexts have caused some implications of the term “mu’asher” be forgotten. these lost implications are recognizable if the syntagmatic and paradigmatic relations of the words in a text are analyzed. mu’asher is defined as “friend” and “companion” in dictionaries. however, these implications are not supported in verses such as “there would be trouble in the neighborhood of the beauties/by the mu’arbads (revelers), masts (drunks), mu’ashers and rends (rogues)” when their syntagmatic and paradigmatic relations are analyzed. in this verse, mu’asher, rend, mast, and mu’arbad are evidently co-hyponyms. in this context, it means a person “seeking immoral pleasures”. it also means those who render services to the said people. some mu’ashers called nadiman-e mu’asher organized or served at the feasts. anvari refers to one of the most renowned mu’ashers of the seljuk court as “akram-e mu’asher”. this research studied and introduced the historical origins of the new implication of “mu’asher” and the contexts in which “mu’ashers caste” evolved.