تحلیل گونه شناسی دوبیتی فارسی در ادب عامه

از میان اشعار عامۀ فارسی، بیش از همه دوبیتی رواج دارد. در موقعیت‌ها و مراسم مختلف، در سوگ و سرور، هنگام کار و استراحت، بر زبان پیر و جوان دوبیتی جاری است. درواقع دوبیتی پرکاربرد‌ترین قالب شعری ادب عامه است و درعین‌حال دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر قالب‌های شعری فارسی متمایز می‌کند. برای مثال زبان آن عمدتاً عامیانه و مضمون آن بیشتر مسائل روزمرۀ زندگی عموم مردم و به‌خصوص احساسات عاشقانه و هجران یار است و به‌طورکلی محل بروز احساسات و عواطف جاری آن‌هاست. علاوه بر آن، ویژگی‌های ساختاری منحصربه‌فرد فردی دارد. ازاین‌رو آیا می‌توان گفت دوبیتی فارسی یک ژانر ادبی نیز هست؟ و آیا اساساً یک قالب شعری می‌تواند محور یک ژانر ادبی قرار گیرد؟ برای بررسی این موضوع، در این پژوهش با انتخاب هزار و پانصد دوبیتی از مناطق مختلف ایران، مولفه‌های ژانری متنی و برون‌متنی دوبیتی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد دوبیتی‌های فارسی غالباً ویژگی‌های ژانری نسبتاً واحد و همانندی دارند که راه را برای سخن گفتن از ژانر دوبیتی در کنار قالب دوبیتی تا حدودی هموار می‌کند.