دیدگاه‎های بلاغی صهبایی در شرح سه‌نثر ظهوری

یکی از شروح بلاغی برجستۀ فارسی که در قرن نوزدهم میلادی در شبه‌قاره به نگارش درآمد، شرح سه‌نثر ظهوری نوشتۀ امام‎بخش صهبایی است که از جهت نقد زبان‎شناسی، بلاغی و ادبی دارای ویژگی‎هایی است که بررسی و تحلیل این عناصر می‌‎تواند به مخاطب در شناخت مظاهر زبان‌شناسی و نقد ادبی تازه شکل گرفتۀ این دوران یاری برساند. این مقاله می‌کوشد تا نقش این عناصر تازۀ بلاغی را در تحول نقد بلاغی و ادبی این دوره بررسی کند. برای این منظور، به بررسی شگردهای بلاغی که در کتاب‌های بلاغت فارسی کمتر نمود دارد، پرداخته شده است؛ چون سجع مردّف، مجاز در مجاز، مخالف‌خوانی در تلمیح، نگاه نو به استعارۀ مکنیه و تضاد معنوی. بعضی از این شگردهای بلاغی حاصل مطالعۀ صهبایی در امّهات کتب بلاغی نظیر مختصرالمعانی و مطوّل تفتازانی است که بارها به شکل مستمر در استدلالات خود از آن استفاده می‌کند. در اعتقاد صهبایی ملاک پذیرش استعاره، همان &آحاد&، یعنی نخبگان ادبی هستند که آن را به کار می‎برند. صهبایی معتقد است که زبان مجازی، ذاتاً ساخت شکن است؛ زیرا نخست با تغییر گونهٔ بیان، معنای متفاوتی را پیشنهاد می‌کند و در مرحلهٔ دوم امکان قطعیت معنای پیشنهادی را رد و آن معنای قطعی را انکار می‌کند. در این پژوهش برآنیم با رویکرد تحلیلی و توصیفی آرای صهبایی را بر اساس موازین بلاغی با تکیه بر رسالۀ شرح سه‌نثر ظهوری در حد وسع خود موردبررسی قرار دهیم.