عاشق فداکار یا بورژوای خائن؛ خوانشی دیگر از رمان «چشم‌هایش» و شخصیت «فرنگیس»

رمان چشم‌هایش، اثر معروف بزرگ علوی، یکی از مهم‌‌ترین رمان‌‌های فارسی است که به روابط عاشقانه «ماکان» و «فرنگیس» و فعالیت سیاسی آن‌‌ها در عصر رضاشاه می‌‌پردازد. در این رمان، فرنگیس، علی‌‌رغم بورژوا بودن، زنی عاشق و فداکار است که با ایثار بزرگ خود، استاد ماکان را از مرگ حتمی نجات می‌‌دهد. این موضوع، از همان زمان انتشار، منتقدان وابسته به جریان چپ را به انتقاد از این رمان و بعدها سایر منتقدان را به تحسین آن واداشته است. این مقاله می‌‌کوشد تا با روشی توصیفی‑تحلیلی و با تکیه بر اصل «عدم قطعیت معنی» و «امکان تفاسیر جدید از متون ادبی» در نظریه‌‌های ادبی‌‌ای مانند «هرمنوتیک» و «پساساختارگرایی»، خوانشی نو از این رمان به‌‌دست دهد و به قرائتی تازه از آن دست یابد؛ قرائتی که در نقطۀ مقابل معنای ظاهری رمان و قرائت پذیرفته‌‌شده از آن در میان منتقدان قرار می‌‌گیرد و فرنگیس را انقلابیِ متزلزلی معرفی می‌‌کند که در دشوارترین لحظات انقلاب، به استاد ماکان و نهضت خیانت می‌‌کند و به صف دشمنان انقلاب می‌‌پیوندد. نتیجۀ پژوهش نشان می‌‌دهد رمان چشم‌هایش برخلاف معنای ظاهری‌‌اش، که به انتقاد شدید منتقدان چپ منجر شده، در باطن، به تئوری انقلاب در مکتب مارکسیسم وفادار است. به‌‌زعم ما نشانه‌‌های درون‌‌متنی فراوانی در این رمان وجود دارد که با تکیه بر آن‌‌ها می‌‌توان خوانش جدیدی از آن را که متناسب با تئوری مارکسیسم در باب انقلاب است، ارائه کرد.