نقدی بر اصطلاح «موسیقی معنوی» شعر

یکی از عناصر مهم کلام منظوم، که تقریباً در همه تعاریف شعر دیده می‌شود، موسیقی آن است. موسیقی شعر را می‌توان در سه ساحت «موسیقی بیرونی، کناری و درونی» خلاصه کرد. طرح اصطلاح «موسیقی معنوی شعر» که اول‌بار از سوی محمدرضا شفیعی کدکنی ارائه شد، پیشنهادی بود که بر آن سه نوع موسیقی شعر، علاوه می‌شد و اکنون بیش از سه دهه از سابقه این پیشنهاد می‌گذرد و آن را در همه چاپ های کتاب موسیقی شعر در طی این سال ها می توان دید. در مقاله حاضر برهان­‌های ارائه شده این طرح بررسی و نقد می شود. نتیجه سخن این است که اتکا به تعبیر واژه «موسیقی» از سوی اخوان‌الصفا در «رسایل» و همچنین بحث صنعت «جناس معنوی» در برخی کتب بدیعی نمی تواند مبانی محکمی برای طرح اصطلاح موسیقی معنوی شعر باشد؛ چراکه تعبیر اخوان‌الصفا جنبه ذوقی دارد و نه علمی؛ و مبانی صنعت «جناس معنوی» نیز با آنچه در باب «موسیقی معنوی» ارائه شده است، کاملاً متفاوت است.