سهراب سپهری در بوتۀ نقد: گونه شناسی نقد

نقدهایی که طیّ دورۀ پنجاه سالۀ رواج شعرِ سهراب سپهری (1359- 1307) متوجّه آن شده است، یا نقدهایی‌‌اند که به قلم ناقدان و شاعران سنّت‌‌گرا رفته و هدف آن‌ها اساساً طعن و تحقیر شعر مدرن ایران است و یا نقدهایی‌‌اند که هدف آن‌ها مشخّصاً تحلیل شعر سپهری است و با تمرکز بر آن نوشته شده است. نقدهای دستۀ نخست، تاریخ مصرفی داشته‌‌اند که با تثبیت شعر نو در ایران، به سرآمده. نقدهای دستۀ دوم در دو ساحتِ «نقدهای غیرنظریه‌‌مدار» و «نقدهای نظریه‌‌مدار»، قابل ارزیابی و بررسی هستند. نقدهای غیرنظریه‌‌مدار بر شعر سپهری، عمدتاً متوجّه این موضوعات‌‌اند: 1) فقدان تعهّد در شعر سپهری؛ 2) جدولی بودن شعر سپهری؛ 3) عدم انسجام شعر سپهری. در مقابل، نقدهای نظریه‌‌مدار، کوشش‌‌های روش‌‌مندی هستند برای بیان معانی ضمنی اشعار سپهری. عیبی که بر این‌‌گونه نقدها متوجّه تواند بود، عمدتاً به اصول و مفروضات آن رویکرد نظری‌‌ای بازمی‌‌گردد که نقدهای مذکور بر مبنای‌‌شان صورت گرفته است. ازآنجاکه سپهری، یکی از شاعران برجستۀ معاصر است و چه در زمان زندگی و چه پس از درگذشت وی نگاه‌‌های گوناگون و در جاهایی نیز کاملاً متضاد به شعر وی وجود داشته، جستار پیش رو به شیوۀ تحلیلی و توصیفی در صدد نقدِ نقدهای نوشته‌‌شده بر شعر این شاعر کاشانی برآمده است. ازجمله دستاوردهای این جستار آن است که به گونه‌‌شناسی نقدهای نوشته‌‌شده بر شعر سپهری پرداخته و با تحلیل آن‌ها نشان داده است که کدام نقدها و به چه دلایلی اعتبار پیشین خود را از دست داده و کدام نقدها همچنان حرفی برای گفتن دارند و یا می‌‌توانند داشته باشند.

a typological study ofcriticisms of sepehri’s poetry

criticisms written over the last fifty years on sohrab sepehri’s (1928-1980) poetry, are either criticisms that basically intended to disparage modern poetry, or criticisms that intended to examine and evaluate his poetry. the critiques of the first group ended where modern poetry in iran was prevalent enough and got acceptability. the second type of critiques is divided into two categories: 1) theory-based critiques, 2) non-theory-based critiques. non-theory-based critiques often discuss lack of commitment in sepehri’s poetry, poetry of sepehri as crossword puzzle, and lack of coherence in his poetry. on other hand, theory-based critiques are methodological attempts to express the implicit meanings of sepehri’s poems. the disadvantage of this type of critique is related to the principles and assumptions of the theory on which these critiques are based. as spehri is one of the leading contemporary poets and various and sometimes contradictory evaluations have been made about his poetry, this study was conducted analytically-descriptively in order to examine these criticisms of sepehri’s poetry.