رزم گودرز و پیران (جستاری درباره یک منبع ناشناخته شاهنامه فردوسی)

در دوره ساسانیان کتاب‌های زیادی درباره تاریخ، حماسه، قصّه، داستان‌های عاشقانه و افسانه‌های باستانی ایرانی وجود داشته است. پس از نابودی ساسانیان، بسیاری از این کتاب‌ها در گذشتِ روزگاران ناپدید گشتند و پاره‌ای نیز در سده‌های نخستین اسلامی از پهلوی به عربی ترجمه شدند. کتاب ناشناخته «رزم گودرز و پیران» یکی از آنهاست. در پژوهش‌هایی که درباره ادبیات پهلوی و سُنَّت شاهنامه‌سَرایی در ایران انجام شده‌اند هیچگونه اشاره‌ای به کتاب پهلوی «رزم گودرز و پیران» و ترجمه عربی آن به نام «حرب جوذرز و پیران» به چشم نمی‌آید. با این همه، اشاره روشن ابوعبدالله احمد بن محمَّد بن اسحاق به ابراهیم ابن‌فَقیه هَمَدانی، جغرافیادان ایرانی سده دوّم و سوم هجری، به کتاب «حرب جوذرز و پیران» و آوردن گفتاری از نامه مفصّل پیران به گودرز از این کتاب، آشکارا گواه است که کتابی پهلوی به نام «رزم گودرز و پیران» وجود داشته است و این داستان حماسی، همانند بسیاری دیگر از کتاب‌های پهلوی در سده دوّم/ سوم هجری به زبان عربی نیز ترجمه شده است. از سوی دیگر، گفتاری که ابن‌فقیه هَمَدانی از نامه پیران به گودرز از کتاب «حرب جوذرز و پیران» آورده است، چنان با همین گفتار از نامه پیران به گودرز در شاهنامه فردوسی همانندی دارد که باید انگاشت گردآورندگان «شاهنامه ابومنصوری» کتاب پهلوی «رزم گودرز و پیران» را می‌شناخته‌اند و منبع آن‌ها در نوشتن داستان نبرد «دوازده رخ» یا «رزم گودرز و پیران»، کتاب پهلویِ «رزم گودرز و پیران» بوده است. همچنین نام نبرد «دوازده رخ» در چند دست‌نوشته شاهنامه فردوسی، «رزم گودرز و پیران» آمده است و این نبرد بزرگی بود در کین‌خواهی خون سیاوش از تورانیان و احتمالاً نام اوّلیه این نبرد کین‌خواهانه در شاهنامه، «رزم گودرز و پیران» بوده است و سپس به‌دلیل نبرد یازده یا دوازده هماورد ایرانی و تورانی با همدیگر در پایانِ این جنگ، نام «یازده رخ» و یا «دوازده رخ» گرفته است.