جریان‌شناسی نثر ادبی در دوره صفوی، با تکیه بر آثار نصیرای همدانی

در میان زوایای تاریک تاریخ ادبیات فارسی، جریان انشانویسی و متعلقات آن به ویژه در دوره صفوی بسیار مهم و قابل تحقیق است. صرف نظر از این که هنوز بسیاری از اطلاعات ما در باب انواع ادبی منثور کلاسیکمان ناقص و بعضاً اشتباه است، باید گفت که در دوره مورد بحث، خلاف تصور رایج، جریان انشانویسی از مهم‌ترین فعالیت‌های ادبی به شمار می‌رفته و خلاف شعر که زمام اختیارش درست یا غلط بعضاً در دست عوام افتاده بود و مدعیانی بی‌وجه پیدا کرده بود، نثرنویسی شان خود را هم‌چنان از لحاظ ادبی و اجتماعی حفظ کرده بوده؛ به گونه‌ای که بی ‌هیچ ارزش‌گذاری باید گفت که انشاء همچنان نشانه فضل و کمال حقیقی بود. برخی از ادبای این عصر مانند ظهوری ترشیزی، میرزا جلالا و طغرای مشهدی در حکم سلسله‌داران جریان نثرنویسی به شمار می‌آمدند که نصیرای همدانی از برجسته‌ترین ایشان است. از این شخص و آثار وی تا به امروز اطلاعات بسیار اندک و مغشوشی به دست رسیده است؛ بهخصوص آن که به واسطه تشابه نام و تخلص و تقریب زمانی با شخصیت‌های ادبی دیگری درآمیخته است. تحقیق حاضر که در اصل کوششی است برای یافتن حلقه‌های مفقوده جریان‌های ادبی تاریخ ادبیات فارسی و شناخت و معرفی گم‌نامان بزرگ ادوار مهم این حوزه‌، مبتنی بر اطلاعات دست اول از آثار خطی نصیرا و منابع ادبیتاریخی آن روزگار است. این پژوهش عملاً نخستین تلاش برای روشن شدن ابهامات زندگی و آثار این نویسندۀ دوره صفوی است که شاعر برجسته و سخته‌ای نیز در این دوره به شمار می‌آید.