عوامل فیزیکی تعیین کننده ضریب رواناب در حوزه‌های آبخیز استان اردبیل

ضریب رواناب به عنوان معیاری برای ارزیابی پتانسیل تولید سیل حوزه آبخیز مورد استفاده قرار می گیرد. این عامل به مشخصات حوزه آبخیز بستگی داشته و طی سال دچار تغییرات زمانی می شود. آگاهی از حوزه های آبخیز مستعد تولید بیش‌تر رواناب و زمان وقوع بیش‌ترین رواناب ، در برنامه ریزی مدیریت حوزه های آبخیز نقشی اساسی دارد. در این پژوهش مشخصات فیزیکی و وقایع بارش و رواناب طی دوره بیست ساله (1384-1365) در یازده حوزه آبخیز رده چهار در استان اردبیل بررسی شد. مساحت آن ها بین 257 تا 2184 کیلومتر مربع بوده و شیب از 16.25 تا 33.3 درصد تغییر می کند. تفاوتی معنی دار بین ماه ها از نظر بارندگی (0.001>p)، رواناب (0.01>p) و ضریب رواناب (0.05>p) وجود داشت. در برخی حوزه های آبخیز، رابطه ای معنی دار بین رواناب و بارندگی برقرار است که می تواند به دلیل ضعف پوشش گیاهی باشد. در اغلب حوزه های آبخیز، بیش‌ترین ضریب رواناب در فروردین (70 درصد) و کم‌ترین آن در شهریور (صفر) می باشد. این نتیجه به دلیل فواصل کوتاه رخدادهای بارندگی و ضعف پوشش گیاهی در اوایل بهار می باشد. در شهریور به دلیل پوشش گیاهی مناسب، ضریب رواناب کاهش می یابد. ضریب رواناب تحت تاثیر خصوصیات فیزیکی حوزه آبخیز قرار دارد، همبستگی منفی بین ضریب رواناب و مساحت (0.80=r)، طول آبراهه (0.83=r) و ضریب شکل (0.82=r) وجود دارد. با این وجود، این مشخصه تحت تاثیر شیب، ضریب گراولیوس و تراکم آبراهه ای قرار نگرفت. نتایج نشان داد که در منطقه نیمه خشک، بیش‌ترین خطر پتانسیل تولید سیل مربوط به حوزه های آبخیز با سطح کوچک و غیرکشیده (ضریب گراویلیوس 1.2) به ویژه در اوایل بهار می باشد.