تجربه تحریم؛ راهبردی برای شناخت آسیب‌پذیری‌ها و تحقق اقتصاد مقاومتی در جمهوری اسلامی ایران

نخستین مرحله در رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی در ایران، شناخت آسیب‌پذیری‌های اقتصادی است که زمینه را برای افزایش استقلال اقتصادی و کاهش تاثیرات منفی کشورهای دیگر بر رشد آماده می‌کند. در رابطه با اقتصاد مقاومتی پرسش‌های مهمی مطرح هستند: مهم‌ترین موانع برای تحقق اقتصاد مقاومتی در ایران کدامند و چگونه می‌توان این موانع را شناخت؟ با این استدلال که مهم‌ترین موانع تحقق اقتصاد مقاومتی در ایران، آسیب‌پذیرهای اقتصادی هستند، فرضیه زیر در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد: «آسیب‌پذیرهای اقتصاد ایران در سه حوزه وابستگی به سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی، وابستگی به صادرات نفت و واردات مواد پتروشیمی، به‌ویژه بنزین مهم‌ترین موانع تحقق اقتصاد مقاومتی در سال‌های اخیر هستند». این فرضیه از طریق «تحلیل ثانویه» داده‌های مربوط به تحریم‌ها مورد آزمون قرار می‌گیرد. با تکیه‌بر روش تحلیل ثانویه، آمارهای پراکنده اقتصادی در رابطه با سه موضوع مورد تحلیل قرار می‌گیرد: 1) روند تغییر تحریم‌ها از نمادین به کاربردی علیه ایران؛ 2) وضعیت اقتصادی ایران در سه حوزه اقتصادی مورد نظر در آستانه تشدید تحریم‌ها؛ 2) تاثیرات تحریم‌ها بر اقتصاد ایران. با تحلیل این داده‌ها نشان داده می‌شود که نخست تحریم‌ها با تمرکز به سه حوزه آسیب‌پذیری اقتصادی مطرح‌شده به تحریم‌های غیرنمادین و کاربردی تبدیل شدند، دوم در آستانه تغییر تحریم‌ها، آسیب‌پذیری و وابستگی ایران در این سه حوزه اقتصادی تشدید شده بود و اینکه تاثیرات تحریم‌ها در این سه حوزه منجر به فشار اقتصادی به ایران شد. با توجه به این تحلیل‌های آماری نتیجه گرفته می‌شود که ضعف و آسیب‌پذیری در سه حوزه وابستگی به سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی، وابستگی به صادرات نفت و واردات مواد پتروشیمی مهم‌ترین موانع اقتصاد مقاومتی هستند؛ بنابراین در نخستین گام برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید در راهبردی بلندمدت، وابستگی در سه حوزه مطرح‌شده را کاهش دهیم. در پایان، این مقاله پیشنهاد‌هایی برای اجرای این راهبرد ارائه می‌کند.