واکاوی تحلیلی- انتقادی تفاوت‌های میان حد و تعزیر

این مقاله به بازخوانی تفاوت‌های برشمرده شده میان حد و تعزیر در متون فقهی می‌پردازد. بر پایه یکی از قواعد بنیادین فقه جزایی، مجازات‌ها به حد و تعزیر تقسیم می‌شوند. این دو نوع مجازات علاوه‌بر موجِب آنها یعنی جرائم، در ویژگی‌ها و احکام با یکدیگر متفاوتند. تکرار این تفاوت‌ها در کتاب‌های فقهی آنها را به یک امر مسلم تبدیل کرده و فاصله میان این دو نوع واکنش در برابر رفتار ضدهنجار را به‌گونه‌ای ناموجه و پرسش‌برانگیز افزایش داده است. بررسی ریشه‌های شکل‌گیری نظام افتراقی حد- تعزیر و شواهد دیگر چه‌بسا ما را به برداشت تازه‌ای از تفاوت‌های میان حد و تعزیر رهنمون سازد. تفاوت‌های برشمرده شده در متون فقهی و حقوقی، چیزی جز اصول کلی حاکم بر مطلق مجازات نیستند. با این‌ حال، نوعی نگاه تعبدی به نصوص دینی به‌ویژه نسبت به واژه «حد» سبب شده است تا این احکام کلی به حد به معنای اصطلاحی آن اختصاص داده شود. در این مقاله این اصول عقلانی کم‌وبیش در نظام‌های عرفی هم پذیرفته شده و تخصیص آنها به حدود، اصطلاحی موجه به نظر نمی‌رسد.