گونه‌شناسی مطالعات توسعه سیاسی از نظریه‌های جامعه‌محور تا نظریه‌های دولت‌گرا

تنوع نظریه‌های توسعه سیاسی به‌ویژه در محافل و موسسات علمی و مطالعاتی غربی در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، هم موجب غنی‌سازی ادبیات این مفهوم سیاسی شد و هم بر ابهام جوانب آن افزود؛ به‌گونه‌ای که مطالعات مربوط به توسعه سیاسی برای استفاده از چارچوب نظری و پیشینه پژوهش‌ها از نوعی پراکندگی رنج می‌‌برد و محققان صرفاً امکان گزینش برخی از نظریه‌ها را دارند و از یافته‌های دیگر نظریه‌ها استفاده نمی‌کنند. در این مقاله سعی می‌شود با مدل‌سازی ذهنی، مجموعه متنوع نظریه‌ها در درخت‌واره‌ای منسجم سامان یابد و با تاکید بر نظریه‌های جامعه‌محور و دولت‌گرا به‌عنوان دو طیف کلان نظریه‌های جامعه‌شناسی سیاسی، تنوع و تکثر موجود در نظریه‌های مذکور انسجام درونی و بیرونی پیدا کند. نظریه‌های جامعه‌گرا مبنای تحقق توسعه سیاسی را از پایین به بالا می‌داند که بر مدار جامعه مدنی سامان می‌یابد، اما نظریه‌های دولت‌گرا مبنای شکل‌گیری توسعه سیاسی را از بالا به پایین می‌داند که بر مدار دولت مشروع و مقتدر تعین می‌یابد. انتخاب هر یک از دو مبدا تابعی از مشخصات جامعه و دولت در جوامع گوناگون است.