پویش محیطی ارزیابی آموزش عالی در کشورهای منتخب و درس‌هایی برای ایران

آموزش عالی علاوه بر اینکه در زمره مهم‌ترین نهادهای انسان‌ساز و تمدن‌ساز است، طی دهه‌های اخیر همواره به عنوان یکی از پیشران‌های تولید ثروت و قدرت ملی در نظام اقتصاد جهانی مورد توجه بوده است. بنابراین اثربخشی این نهاد در سطوح تحلیل ملی، فراملی و فروملی قابل بررسی است. پیچیدگی‌های حاکم بر فضای آموزش عالی و جامعه‌ای که آن را احاطه‌کرده، از یک سو و شکل‌گیری فضای رقابت‌پذیری میان موسسات آموزش عالی برای شناخته‌شدن به عنوان موسسه برتر از سوی دیگر باعث شده است تداوم بقا و ارتقای مداوم موسسات آموزشی عالی از منظر رویکردهای آینده‌نگر و آینده‌اندیش اهمیت روزافزون پیدا کند. تلاش مستمر دانشگاه‌ها و کشورها برای دستیابی به جایگاه‌های برتر در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی در حوزه آموزش عالی و به تبع آن جذب دانشجو، استاد و پژوهشگر خارجی که حایز شرایط نخبگی است، بازتاب‌ فضای رقابتی و حرکت به سمت جامعه دانش‌مدار است. هرکشوری که سهم بیشتری از افراد باهوش و نخبه داشته باشد، سهم بیشتری از قدرت و ثروت را از آن خود خواهد ساخت. بر همین اساس سازوکار ارزیابی نهاد آموزش عالی برای احراز رتبه‌های برتر منطقه‌ای و جهانی مهم است. ارایه الگوی ارزیابی، علاوه بر بررسی گذشته و حال مستلزم به‌کارگیری رویکردهای معطوف به آینده است. به عبارت روشن‌تر، رویارویی با رویدادها و روندهای ملموس و ناملموس و همچنین عدم قطعیت‌هایی که نهاد آموزش عالی را احاطه کرده، جلوه‌ای از تلاش آینده‌‌‌نگر است تا از میان طیفی از آینده‌های ناخوشایند و خوشایند، آینده مطلوب آموزش عالی شناسایی و جهت تحقق آن برنامه‌ریزی و تدبیر لازم اتخاذ شود. در این مقاله تلاش شده است با استفاده از روش پویش محیطی، روندها و رویدادهای جهانی آموزش عالی و تجربه کشورهای منتخب، رصد و بر اساس نتایج حاصل از‌ آن، شاخص‌ها و الگوی مطلوب ارزیابی موسسات آموزش عالی ایران پیشنهاد شود.