هزینه های مبادله در فرایند ساخت انبوه‌ مسکن در ایران

انبوه‌سازی و تولید انبوه مسکن طی چند دهه اخیر به سیاست محوری دولت در زمینه مسکن تبدیل شده است. این سیاست از برنامه دوم توسعه با طرح شعار پاک به مفهوم پس‌انداز، انبوه‌سازی و کوچک‌سازی به یکی از ارکان سیاست مسکن و در برنامه سوم به سیاست محوری بدل شد. در قالب این سیاست، حمایت‌هایی از نوع تخفیف‌های مالیاتی، واگذاری زمین و تخفیف در نرخ بهره تسهیلات بانکی صورت گرفت و در سال‌های اخیر نیز به حمایت از تولید انبوه مسکن، اعطای اراضی اجاره‌ای و حذف قیمت زمین از تابع تولید مسکن (طرح مسکن مهر) افزوده شده است. اما این حمایت‌ها تاثیر چندانی بر افزایش تولید انبوه مسکن نداشته است. فعالیت در حوزه انبوه‌سازی به‌صورت عام، و دسترسی به حمایت‌های مذکور از انبوه‌سازی به‌صورت خاص، غیر از هزینه‌های تولید، دارای دشورای‌ها یا هزینه‌های دیگری است. این هزینه‌ها در قالب تیوری اقتصاد نیوکلاسیک که حمایت‌ها در قالب آن صورت گرفته است، قابل تبیین نمی‌باشد. در این مقاله که اساساً بر مبنای نتایج طرح پژوهشی ارزیابی سیاست انبوه‌سازی مسکن تهیه شده، با استفاده از تیوری هزینه مبادله به روش گروه کسب و کار بانک جهانی هزینه‌های مبادله در مراحل دهگانه ساخت انبوه مسکن به روش موردپژوهشی (دو نمونه) بررسی و دلایل عدم موفقیت حمایت‌های سنتی از تولید انبوه مسکن تبیین شده است. نتیجه بررسی نشان می‌دهد که فقط بخش‌هایی از مراحل ساده‌شده ده‌گانه تولید مسکن بر اساس قانون مورد حمایت بوده و در عمل، حمایت‌ها در هیچ یک از مراحل به‌طور کامل تحقق نیافته است.