تحلیل آینده‌پژوهانه مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی

جامعه مهاجرین ایرانی در خارج از کشور از نظر میزان تحصیلات، یکی از باکیفیت‏ترین جوامع دور از وطن را تشکیل داده است. بسیاری از این افراد، پس از مهاجرت به کشورهای پیشرفته به تحصیلات تکمیلی می‏پردازند. بازگشت این افراد به ایران از طریق بالا بردن سرمایه انسانی کشور، راه توسعه را هموارتر خواهد کرد. هدف پژوهش حاضر، تحلیل آینده‏نگرانه مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی است. مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی ناظر به پدیده‏ی بازگشت افراد پس از اخذ مدرک دکتری در خارج از کشور است. در این پژوهش با روش تحلیل لایه‏ای علت‏ها و با استفاده از ابزار مصاحبه‏ی نیمه‏ساختاریافته به بررسی استعاره/اسطوره‏ها، گفتمان/جهان‏بینی و علل کلان اجتماعی مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی در ذهن اعضای هیئت علمی دانشگاه‏های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که در خارج از کشور تحصیل کرده‏اند؛ می‏پردازیم. با توجه به حقوق دریافتی پایین اعضای هیئت علمی دانشگاه‏ها در مقایسه با سایر کشورها، عدم امکان جذب در دانشگاه‏ها، دوگانگی بین زندگی خصوصی و زندگی اجتماعی افراد در ایران، نگرانی نسبت به آینده فرزندان، پیچیدگی و عدم‌شفافیت، ناپایداری اقتصادی و سیاسی کشور، بوروکراسی فرایند جذب در دانشگاه‏ها و عدم امکان فعالیت در بخش صنعت کشور، روند مهاجرت معکوس نخبگان دانشگاهی به کشور، در ذهن مصاحبه‏شوندگان از چشم‏انداز روشنی برخوردار نیست. همچنین در تلاش برای به تصویر کشیدن آینده‏های بدیل، مصاحبه‏شوندگان بر عواملی مانند رونق اقتصادی، امنیت سیاسی، برگرداندن اعتماد از دست‏رفته در عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، تعامل با سایر کشورها، پذیرش و سازگاری با واقعیت‏های جدید جامعه، بهبود و تقویت ارتباط دانشگاه و صنعت و به‏روزرسانی شرایط استخدام و به‏کارگیری اعضای هیئت علمی تاکید داشتند.

A Future-Oriented Analysis of Academic Reverse Migration

In terms of education, the population of Iranian immigrants abroad has created one of the highest quality communities far from home. Many of these people pursue postgraduate studies after migrating to developed countries. The return of these people to Iran will increase the country’s human capital and pave the way for development.  The aim of this research is a futureoriented analysis of the reverse migration of academic elites. The reverse migration of academic elites observes the phenomenon of the return of individuals after obtaining a Ph.D. abroad. In this study, the Causal Layered Analysis (CLA) method and semistructured interview tools employed to examine metaphors/myths, discourse/worldview, and macrosocial causes of reverse migration of academic elites in the minds of university faculty members of universities affiliated to the Ministry of Science, Research and Technology who have studied abroad. Due to the relatively low salaries of university faculty members compared to other countries, the impossibility of employment in universities, the duality between personal and social life of individuals in Iran, concerns about the future of children, complexity and lack of transparency, economic and political instability of the country, the bureaucracy of the university employment process and the impossibility of working in the country’s industrial sector, the process of reverse migration of academic elites to the country, do not have a clear vision in the minds of the interviewees. At the same time, in an attempt to present alternative futures, factors such as economic prosperity, political stability, restoring lost confidence in social, cultural, economic, and political factors, engagement with other countries, recognition and adaptation to new realities of society, improving and strengthening the relationship between universities and industry, and modernizing the conditions of employment and recruitment of faculty members have been emphasized.