نقدی روش‌شناختی به الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت

الگوی آرمانی برای توسعه و پیشرفت جامعه ایران با چه روشی باید بنا شود؟ جامعه ایران برای رسیدن به توسعه و گام برداشتن در مسیر پیشرفت در درجه نخست باید تضادهای درونی خود را حل کند. برای تبیین این ایده از روش‌شناسی جدیدی استفاده می‌‌کنیم که نام آن را روش‌شناسی کل‌نگر گذاشته‌ایم و تلفیقی از رویکرد پدیدارشناسی و روش دیالکتیکی است. با تحلیل‌های انجام‌گرفته مبتنی بر این روش‌شناسی به این نتیجه می‌رسیم که فرایند پیشرفت باید متناسب با یک سرعت بحرانی باشد تا نظم اجتماعی مختل نشود. این سرعت بحرانی متناسب با منطق حرکت در ساحت اقتصاد است. به همین دلیل نیز الگوهای توسعه باید با محوریت مسئله اقتصاد حرکت کند. البته خواهیم دید که راه‌حل مسائل اقتصادی نه در خود ساحت اقتصاد، بلکه باید در ساحت فرهنگ و سیاست جستجو شود. این وضعیت دیالکتیکی بین ساحات مختلف جامعه وضعیت متناقضی را به وجود آورده که تشخیص مسائل اصلی پیشرفت را با توجه به منطق صوری و ریاضی حاکم بر پارادایم غالب توسعه، با مشکل مواجه ساخته است. در این مقاله نشان داده‌ایم که مسئله اصلی پیشرفت را باید در تضادهای بین مشروعیت و کارایی جستجو کرد و راه‌حل آن‌هم نهادسازی در جهت حل این تضادها است. این تضادها، در تنش بین لایه‌های مختلف واقعیت و تحمیل منطق یک ساحت از جامعه به سایر ساحت‌ها، ریشه دارد. به این منظور نیازمند منطقی هستیم که بتواند این تضادها را شناسایی و در قالب نظریات توسعه صورت‌بندی کند.