بررسی کمی و کیفی اسانس توده‌هایی از پونه‌سا (nepeta spp.) و تعیین کارآمدی اجزای اسانس در بررسی روابط درون و بین‌گونه‌ای

پونه‌سا (nepeta) از بزرگ‌ترین جنس‌های تیره نعنا بوده و ایران از خواستگاه‌های اصلی آن است. در مورد بررسی فعالیت‌های زیستی متابولیت‌های ثانویه جنس پونه‌سا، گزارشات متعددی وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت این جنس است. در این پژوهش، کمیت و کیفیت اسانس 12 توده از گونه‌های ایرانی پونه‌سا، n. cataria، n. menthoides و n. crassifolia، کشت شده در منطقه غرب تهران، مطالعه شد. همچنین، کارآمدی اجزای اسانس، در بررسی روابط درون و بین گونه‌ها ارزیابی شد. اندام‌های گیاهی در مرحله گل‌دهی کامل، برداشت شده و پس از خشک شدن در سایه، به روش تقطیر با آب، اسانس‌گیری شدند. بررسی کمی و کیفی اجزای اسانس، به‌ترتیب با استفاده از دستگاه‌های gc و gc/ms انجام شد. به‌منظور تعیین نقش هر یک از اجزای اسانس در تنوع درون و بین‌گونه‌ای، از روش تجزیه به مولفه‌های اصلی استفاده شد. بیشترین بازده اسانس به توده مرکزی از گونه n. cataria (2.5 %) تعلق گرفت. در گونه n. cataria، نپتالاکتون‌ii (a4آلفا، 7آلفا، a7بتا نپتالاکتون)، در گونه n. menthoides، دو جزء 1،‌8‌ سینئول و نپتالاکتون ii و در n. crassifolia، سه جزء نپتالاکتون‌i (a4آلفا، 7آلفا، a7آلفا نپتالاکتون)، 1،‌8‌ سینئول و نپتالاکتون ii، ترکیب(های) غالب اسانس را تشکیل دادند. گونه‌های n. crassifolia و n. cataria به‌ترتیب از نظر میزان نپتالاکتون‌i و ‌ii، جایگاه‌های اول را به‌خود اختصاص دادند. از نظر میزان کل نپتالاکتون در اسانس، گونه n. cataria (998.1/97%) رتبه‌ اول را داشت. همچنین، نتایج، کارآمدی اجزای اسانس در تمایز گونه‌ها و تعیین روابط درون و بین گونه‌ها را به اثبات رساند. در این پژوهش، بر اساس اجزای اسانس، گونه‌های n. crassifolia و n. cataria در یک گروه مجزا از گونه n. menthoides قرار گرفتند.