بررسی تنوع ریخت‌شناختی برخی تمشک‌های سیاه بی‌خار مازندران

هدف از انجام این تحقیق بررسی تنوع ریخت‌شناختی (مورفولوژیکی) 40 نژادگان (ژنوتیپ) تمشک سیاه بی خار و پی بردن به  ارتباط آن‌ها با منابع بی خاری است. نمونه ها در کلکسیون تمشک سیاه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری بر پایۀ صفات توصیفگر تمشک سیاه بررسی شدند. نتایج نشان داد، تنوع در صفات شمار بذر پوک، طعم، وزن و اسیدیتۀ میوه به ترتیب با 100، 59، 43 و 42 درصد بالا بود. شمار بذر پوک با شمار شاخه (0.325) و مقطع عرضی شاخه (0.365) همبستگی مثبت و با قند میوه (0.393) همبستگی منفی و معنی داری را نشان داد. خوشه‌بندی ریخت‌شناختی دو دستۀ جداگانه از نمونه های بی خار را از یکدیگر تفکیک کرد. در دستۀ اول که بر پایۀ صفات طول گل،  نسبت قند به اسید و شمار و وزن بذر از دستۀ دوم جدا شده بود، دو رقم thornless evergreen و everthornless که به ترتیب از نسل اول (شیمر یا بافت ناهمسان فراپوش) و دوم (به‌دست‌آمده از کشت بافت لایۀ شیمر) بی‌خاری تمشک سیاه بودند در یک زیرگروه قرار گرفتند. این دسته بیشترین شمار نژادگان بی خار را شامل می‌شد که بنابراین رایج‌ترین رقم‌های بی خار مازندران از نوع ژنتیکی و مغلوب (به‌دست‌آمده از کشت بافت لایۀ شیمر) هستند. نمونه های دگر نام آن‌ها نیز شناسایی شد. در دستۀ دوم رقم‌های پررشد و بی خار که به‌احتمال چندگان و متعلق به منبع بی خاری مرتون ’merton thornless‘بودند، از دیگران تفکیک شدند. بنابراین افزون بر منبع بی خاری مرتون، دو منشا قدیمی تر بی‌خاری نیز در میان نمونه های موجود در ایران شناسایی شد. به نظر می‌رسد تفکیک دیگر نمونه های بی خار، ناشی از تداوم تکامل بی خاری در اقلیم متنوع شمال کشور بوده و ارزش بررسی های بیشتر را دارند.