توجیه‌ناپذیری الحاد ابن‌راوندی؛ مواضع معتزلیان در باب مذهب ابن‌راوندی

ابن‌راوندی متکلمی از معتزلیان شیعه‌شده‌ در سدۀ سوم هجری بوده که منابع کلامی و رجالی اهل سنت چهرۀ سیاهی از وی ارائه کرده‌اند. خاستگاه عمدۀ این گزارش‌ها به معتزلیان بازمی‌گردد. سوال مطرح این است که چرا ابن‌راوندی این‌گونه مورد هجمۀ معتزلیان قرار گرفته است؟ آیا گرایش فلسفی و امامی شدن وی از یک‌سو و نوع نقدهای او بر آموزه‌های الهیاتی اعتزال از سوی دیگر در مواضع معتزلیان علیه وی موثر بوده است؟ فرضیۀ مطرح این است که علت این اتهامات و انتسابات را باید در تعاملات و تقابلات بین‌مذاهبی و جریان‌های فکری همان دوره بازکاوی کرد. در این مقاله تلاش می‌شود با بررسی و تحلیل گزارش‌های موجود در منابع شیعه و اهل سنت دربارۀ ابن‌راوندی این فرضیه اثبات شود و به این نتیجه دست یابیم که علت تخریب شدید ابن‌راوندی توسط معتزلیان را باید در انتقادهای تند و نسبت‌هایی که وی در دو حوزۀ توحید و عدل به بزرگان معتزلی داده است، در کنار گرایش‌های فلسفی وی رصد کرد.

Ibn Rāvandī ‘s atheismMu'tazilism positions on Ibn Rāvandī ‘s denomination

Abstract: Ibn Rāvandī is one of the Mu’tazilists converted to Shi’ism in the third century AH that the Sunni sources have badly been introduced him. The origins of these reports usually refer to the Mu'tazilites. The main question is why Ibn Rāvandī attacked from Mu'tazilists? Is it true that the philosophical trends of Ibn Rāvandī and his converting to Imamyya on the one hand and kind of his criticism on Mu'tazilite theological doctrines have been effective against him? It is hypothesized that the reason of such allegations is based on the interreligious transactions and contrasts, and intellectual currents in his own era. It seems that In addition to his philosophical trends, the cause of these severe damages is his diatribes on Mu'tazilite ideas about Tawhid and ‘Adl.