ارزیابی کارآمدی « تاویل گرایی» در فهم قرآن

هر گاه ظاهر آیات قرآن با دلایل بیرون از قرآن تعارض داشته باشد، فهمندۀ قرآن‌باور به معنای تاویلی که معنایی دورتر است، منتقل می‌شود. دلیل مخالف ظهور آیه، غالباً از داده‌های علوم عقلی، تاریخی و تجربی فراهم می‌آید. مقالۀ حاضر ضمن تقریر چیستی و چرایی عبور از «معنای ظاهری» به «معنای تاویلی»، از روایی یا ناروایی چنین فرایندی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که اعتبار و کارآمدی برگزیدن «معنای تاویلی»، مُطلق و همه‌جایی نیست، بلکه این شیوه با موانع و محدودیت‌هایی روبه‌روست. مهم‌ترین چالش استفاده از راهکار «تاویل» آن است که گاه معنای تاویلی را نمی‌توان ارادۀ متکلم برای فضای نزول قرآن دانست. زیرا آن معنا، مبتنی بر داده‌های علوم جدید مطرح شده است و در فضای نزول، دلیلی برای عدول از ظاهر وجود نداشته است. افزون بر این، استشهاد به تاویل در مواجهۀ با قرآن‌ناباوران، کاربرد چندانی ندارد، زیرا ایشان، به خطاناپذیری قرآن (که خاستگاه عدول از معنای ظاهری است) التزام ندارند.