معضل مفهومی مدارا

«مدارا» یکی از فضیلت‌های محوری در اغلب ادیان و فرهنگ‌هاست که در چند صد سال اخیر بیش از پیش کانون بررسی شده است. با وجود تلاش‌های بسیاری که در ایضاح مفهومی آن صورت گرفته، به‌نظر می‌رسد تاکنون به سرانجام مطلوبی رهنمون نشده است. به‌کارگیری این اصطلاح در سخن از روش‌ها، اندیشه‌ها،مکاتب فکری، رویکردها و اشخاص و کاربست آن در قلمروهای علمی گوناگون از جمله فلسفه، اخلاق، ادیان ،علوم اجتماعی سیاست، روانشناسی و تاریخ از یک سو و به‌کارگیری بی‌ضابطه و غیردقیق آن در زبان فارسی در قالب‌های مشترک لفظی و معنوی از سوی دیگر، سبب ایهام در معنا شده و کار مفاهمه را دشوارتر کرده است، به‌گونه‌ای که برخی ازمتناقض‌نما بودن آن سخن گفته‌اند. این در حالی است که مفهوم «مدارا» به‌عنوان یک کلان‌مفهوم بیانگر طیفی از شیوه‌های رفتار در برابر اندیشۀ مخالف است که از تحمل آغاز و به رواداری در حوزۀ معرفت ختم می‌شود و در تعبیر دقیق‌تر می‌توان به‌لحاظ منطقی در رابطه‌اش با مفهوم «رواداری» از نسبت عام و خاص سخن گفت، نه تساوی و تباین. این پژوهش که به روش تحلیلی ارائه می‌شود، بعد ازگذر کوتاهی به معنای لغوی، با ایضاح مفهومی و اصطلاحی آن به بررسی آسیب موجود در این پدیده می‌پردازد و ریشۀ آن را در بیرون از مرزهای زبان فارسی جست‌وجو می‌کند و در ادامه با بیان تفاوت گفتمان «مدارا» و «رواداری» به نتایج این دو گفتمان در قلمرو معنا اشاره می‌کند.رهاورد دین‌پژوهانۀ این پژوهش، ایضاح مفهومی این دو اصطلاح و آشنایی با شرایط و آسیب‌های موجود در این دو گفتمان در دو پارادایم سنتی و مدرن است. چنانکه بسترسازی برای طبقه و تقسیم‌بندی میان آموزه‌های «مدارامحور» و «روادارمحور» در عرفان اسلامی به‌عنوان تنها زبان مشترک این دو گفتمان، از دیگر نتایج خواهد بود.

The Conceptual Intricacy of Toleration

چکیده [English]The Conceptual Intricacy of Toleration Mohammad reza rajabi1* Mohammad naseri2 1. Assistant Professor, Farabi Campus,University of Tehran,Iran.2. Assistant Professor, Faculty of Doctrines and Islamic Thought.(Date of Receipt:29 July 2015 ; Date of Acceptance:3 October 2015) Abstract Toleration is a key virtue in most religions and cultures which has received increasing attention from researchers in the past one hundred years. Despite massive efforts to clarify its conceptual meaning, it seems that no satisfactory result has obtained yet. Application of this term in different methodologies, views, schools of thought, and approaches by different people as well as its use in different scientific fields such as philosophy, ethics, religion, social sciences, politics, psychology, and history on one hand and its imprecise and indiscriminate application in the linguistics domain in the form of equivocation and content participation on the other hand have brought about ambiguity in its meaning and transmission, in a way that some have suggested that the term is paradoxical. Nonetheless, as a major concept, toleration presents a spectrum of methods of behaving against the opposite thoughts. It starts from endurance and leads to permissivism in the mystic knowledge domain. In other words, the relationship between toleration and permissivism is that of general to specific rather than equality or distinction. The religious outcomes of this study include the conceptual clarification of the two foregoing terms and familiarity with the conditions and problems that exist in them in the traditional and modern paradigms. Moreover, the study will set the grounds for classification and categorization of the tolerationoriented and permissivismoriented teachings in the Islamic mysticism .