تاملی روش ‌شناختی بر اخذ روی‌آورد کارکردگرایانه در دین ‌پژوهی و دین‌آموزی

نگرش کارکرد گرایانه به دین که بسط و تطور خود را مرهونِ جامعه ‌شناسان دین بوده، رهیافتی است که کشف فواید عملیِ باورهای دینی را هدف خویش قرار می‌دهد. اقبالِ پژوهشگرانِ دینی و نهادهای فرهنگی به اخذِ این رهیافت در مقامِ مطالعۀ دین عللی دارد که از آن جمله‌اند: آسان‌یاب‌سازیِ تعالیم دینی، جذابیتِ استناد به شواهد علمی و یافته‌های تجربی، غلبۀ نگرشِ تجربی در محافلِ علمی و ادارۀ نهادهای دینی توسط دانش‌آموختگان علوم تجربی. مطالعۀ دینیِ کارکردگرا بسیار آسیب‌زاست و نه تنها به تقویت باورمندیِ دین کمک نمی‌کند، بلکه دین‌باوریِ افراد را سُست و ضعیف می‌کند. اشکال‌های دین‌پژوهیِ کارکردگرا عبارتند از: ابتنای بر تعریفِ ناپذیرفتنی پراگماتیستی از صدق، امکانِ از میان رفتنِ اعتبارِ عقاید دینی در صورت پیدایش جایگزین، ایجاد نظام ارزشیِ غیردینی در ذهن دینداران و شکل‌دهیِ ایدئولوژیِ ضد دینی در فکر افراد جامعه. الگوی مطلوب در مطالعات دینی، کارکردیابی به‌جای کارکردگرایی است. کارکردگرایی، انحصار در آثار دنیویِ باورهای دینی است، اما در الگوی کارکردیابی، افراد می‌آموزند که ابتدا حقانیت دین را از طریق رهیافت‌های عقلی و نقلی دریابند و سپس به جست‌وجوی کارکردهای دین بپردازند و نیز می‌آموزند که مبنای اساسیِ پذیرش باورهای دینی، اصول و مبانیِ عقلی بوده است و کارکردهای کشف‌شده، هیچ دخالتی در تعیینِ دُرستی و حقانیتِ دین ندارند.

Criticism of Functional Approach in Religious Study

Religious study and propagation has different methods. One of these methods which accepted by educational and cultural institutions in recent years is religious functionalism. This approach which has developed by sociologists follows the practical results of religious beliefs. Functional approach is accepted by educational and cultural institutions because of simplification of religious beliefs, charisma of citation to scientific findings and evidences and managing of religious institutions by graduates of sciences. Functional religious education is very harmful and weakens the religiosity of society. Critiques of functional religious education are this approach is based on unacceptable pragmatic theory of truth, possibility of unreliability of religious beliefs if an alternative has been found, forming a secular value system in the believers' minds and formation an antireligious ideology for believers. Correct and appropriate model in religious education is finding of functions instead of functionalism. Functionalism is exclusive in practical results but in model of "finding of functions" believers learn the rightfulness of religion by rational and traditional approaches then search to functions of religious teachings. Also learn that the fundamental basis of religious beliefs is rational principles and discovered functions have no influence in determine of validity of religion.