نقش عقل در فهم آیات قرآن (مقایسه دو دیدگاه ملاصدرا و احسایی)

در زمینه امکان کاربرد عقل در عرصه فهم وحی هر کدام از دو اندیشمند چه دیدگاهی دارند؟ چه تفاوتی میان رویکرد ملاصدرا و احسایی نسبت به حدود شناختی عقل در فهم قرآن وجود دارد؟ در میان اندیشمندان مسلمان، صدرالمتالهین و احسایی از جمله کسانی هستند که رویکرد ویژه‌ای به حدود شناختی عقل در فهم قرآن به عنوان متنی وحیانی دارند. از شرایط اختصاصی صدرا در زمینه تاویل، این است که استنباط و استقلال در فهم آیات مجاز است اما احسایی، عدم تعارض تاویل با فهم عرفی از ظاهر آیات و روایات را شرط درستی تاویل می‌داند. صدرالمتالهین وجود حجت درونی را سبب رشد تعقل و مانع تقلید، وقوف بر ظاهر الفاظ قرآن و جمود بر نظر مفسران پیشین می‌داند، و بدون اصول عقلی درون شریعت را نمی‌بیند اما احسایی هیچ استقلالی را برای عقل نپذیرفته و ورود عقل به دین را اجازه نمی‌دهد. در تفکر احسایی، دلایل عقلی جایی‌‌‌‌‌‌‌ برای تشخیص و فهم روایات ندارد. ملاصدرا تعقل را در فهم آیات و احادیث ضروری می‌شمارد؛ زیرا فهم بسیاری از روایات بدون عقلانیت و تفکر فلسفی دشوار است. احسایی برخلاف صدرا، در مسایل اعتقادی و ایمانی که میدان تحرک برهان‌های عقلانی است، نگاهی احتیاط‌آمیز داشته، و مخالف هر گونه استناد به استدلال‌های عقل بشری است. او مستند عقاید خود را تنها قرآن و ظاهر روایات قرار داده است. احسایی با نگاه تفریطی به عقل، به تفسیر متحجرانه از دین روی می‌آورد. اندیشه ایستای او با حصار احتیاط، دین را از صحنه زندگی بیرون می‌راند.