حضور قیومی خدا در جهان از منظر ابن سینا

یکی از صفات الهی صفت حاضر بودن خدا در جهان است. حضور خدا را به معانی مختلفی می‌توان فهمید. یکی از این معانی حضور قیومی خدا به معنای فاعلیت عام وی نسبت به جهان است. طبق این معنا خدا علت موجده و مبقیه‌ جهان هستی است. ابن‌سینا به علت فاعلی از میان علل اربعه جایگاه ویژه‌ای می‌بخشد و معنای علیت فاعلی را از علیت تحریکی به علیت هستی‌بخش ترقی می‌دهد. او با دو تقریر، که بی‌ارتباط با یک‌دیگر نیستند، به تبیین علیت فاعلی خدا نسبت به جهان اقدام می‌کند. این دو تبیین را می‌توان «وجودبخشی خدا به ماهیات» و «وجوب‌بخشی خدا به ماهیات» نام نهاد. در این مقاله، با مراجعه به آثار ابن‌سینا به روش کتابخانه‌ای و استفاده از روش تحلیلی در مقام نگارش، پس از توضیح این دو تبیین، رابطه‌ آن‌ها نیز توضیح داده شده و نهایتاً با توجه به ساختار طبقاتی مخلوقات از نظر ابن‌سینا نوعی حضور قیومی تشکیکی و دارای مراتب از نظام فلسفی او به دست آمده است.

ibn sina on god’s presence in the world

one of the divine attributes is god’s omnipresence in the universe. god’s presence can be understood in various ways. one such interpretation is god’s sustaining presence, signifying his general agency in relation to the world. according to this notion, god is the cause of both the existence and the persistence of the universe. ibn sina assigns a special place to the efficient cause among the four aristotelian causes and elevates the concept of the efficient cause from a mere triggering cause to one that bestows existence. he offers two elaborations to elucidate god’s effective causality with respect to the world, which are intrinsically related. these two explanations can be titled: god’s bestowal of existence upon essences and god’s conferring of necessity upon essences. using analytical approach in reading ibn sina’s works, in this article, after elucidating these two explanations, their interrelation is also clarified. ultimately, considering ibn sina’s hierarchical structure of beings, a kind of graded and tentative sustaining presence is derived from his philosophical system.