بررسی تحلیلی امکان تغییر در ذات الهی از منظر ملاصدرا و برومر

امکان یا عدم امکان تغییر در ذات الهی یکی از مباحث مشترک متون اسلامی با مسیحیت است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی‌ تحلیلی به دنبال یافتن پاسخ و ارزیابی سوال «نظر ملاصدرا و برومر دربارۀ امکان تغییر یا عدم تغییر ذات الهی چیست؟» شکل گرفته است و اهم داده‌های آن عبارت است از اینکه صدرا اگرچه قائل به عدم تغییر در ذات الهی است، این بحث را به طور مستقل مطرح نکرده است که به نظر می‌رسد این مسئله جزء مسلمات فکری ایشان به عنوان نواقص امکانی مفروض قرار گرفته است که از ذات کامل واجب تعالی سلب می‌شود. ایشان ذیل قاعدۀ «بسیط الحقیقه» و تبیین مسئلۀ «بداء» عدم ورود تغییر و انفعال در اراده و علم الهی را مطرح می‌کند. صدرا با تفکیک مراتب علم الهی و تمایز مراتب علم ذاتی و فعلی (عدم تغییر علم ذاتی و امکان تغییر در علم فعلی) همچنین ورود تشکیک در ارادۀ الهی معمای تغییر در ذات حق تعالی را به‌راحتی حل کرده است. این در حالی است که در مقابل صدرا در نظر برومر ذات حق تعالی تغییرپذیر است. ایشان مبتنی بر مبانی فکری الهیات گشوده به تغییرپذیری ذات حق تعالی را نه‌تنها نقص نمی‌داند بلکه نوعی کمال برای ذات و معناداری ارتباط با ذات تبیین می‌کند که به نظر می‌رسد علاوه بر غفلت از تبعات منفی این تغییرپذیری دچار دوگانگی‌های منطقی شده است. زیرا لازم می‌شود ذات الهی در عین تغییرپذیری تغییرناپذیر نیز باشد.

analytical study of the change in divine nature from the perspective of mulla sadra and brommer

the current research aims to provide an analytical answer to the question what is mulla sadra and brommer’s opinion about the change or non-change of the divine nature? the research has been formulated, and its most important data indicate the following: while sadra believes that there is no change in the divine essence, he does not present this argument independently. instead, he addresses this issue under the concept of &simple truth& and explains the problem of &badah& concerning the absence of change and passivity in the divine will and knowledge. mulla sadra’s research authors assert that by distinguishing between the levels of divine knowledge and differentiating intrinsic and actual knowledge while questioning the divine will, the essence of truth can be regarded as a guide to any kind of change. on the contrary, brommer holds a different view compared to sadra. according to open theology principles, ishan brommer believes in the changeability of the essence of the almighty. not only does he not consider this changeability as a defect, but he also explains a kind of perfection in the essence. in light of his belief, this changeability gives meaning to the relationship between man and god.