جریان‌شناسی علم الهی و بازتاب آن در نگاه زین‌الدین کشی

زین‌الدین کشی در رسالۀ تحفه الاصحاب فی معرفه رب الارباب، همدلانه با حکمت سینوی، معتقد است که خداوند به ذات خود علم حضوری داشته و به اشیای پیش از پیدایش آنها علم تفصیلی حصولی دارد. او در عین حال همگرایانه با حکمت اشراق، بر این باور است که علم خداوند به موجودات پیش از پیدایش آنها، علم اجمالی و پس از پیدایش آنها، علم حضوری تفصیلی است و همۀ موجودات، با وجود عینی خود نزد او حاضرند. البته علم خدا به اشیا، بدون وساطت صورت‌های عقلی است. در واقع مبتنی بر رویکرد تطبیق دو دیدگاه یادشده، کشی علم خداوند را علمی حضوری دانسته که خود وجود معلوم برای عالم حاضر است، برخلاف علم حصولی که ماهیت معلوم برای عالم حاضر است. ازاین‌رو می‌توان گفت با توجه به معنای جامع علم که حضور معلوم نزد عالم است، کشی علم خداوند را صرفاً از نوع علم حضوری می‌داند؛ چراکه این معنای علم مبرا از هرگونه نقص و عیب است. افزون‌بر این، کشی براساس تلفیقی همگرایانه با پیشینیان خود، از راه‌های مختلفی برای اثبات علم خداوند بهره برده و به‌نظر می‌رسد به‌نحو غیرمستقیم زمینه‌های ظهور دیدگاه جدید را در آینده فراهم کرده است.

Studying the Theological Movements and Their Reflection in Zayn alDin Kashshi’s View

In his treatise Tuhfa alashab fi ma’rifa rabb alarbab, Zayn alDin Kashshi adopts a stance similar to Avicennan theosophy and suggests that God has presential knowledge of His own essence and has detailed acquired knowledge of the phenomena before their appearance. At the same time, he takes a view similar to that of Oriental theosophy and suggests that God’s knowledge of the creatures before their appearance is nondetailed and after their creation is nondetailed presential, and all creatures are present for Him with their objective existence. Of course, God’s knowledge of things is free from the mediation of rational forms. In fact, based on the comparative approach toward the two foregoing stances, Kashshi takes God’s knowledge as presential in which the very existence of the known is present for the knower, unlike the acquired knowledge in which the quiddity of the known is known to the knower. Therefore, we might say that taking into account the comprehensive meaning of knowledge that denotes the presence of the known for the knower, Kashshi takes God’s knowledge to be only presential, because this type of knowledge is free from any defect and fault. Moreover, adopting a converging combination of the opinions of his precedent thinkers, Kashshi uses various ways of proving God’s knowledge. In fact, it seems that he indirectly has paved the ground for the advent of a new viewpoint in the future.