علم الهی و اختیار بشر: تحلیل انتقادی راه‌حل‌های کلاسیک با تکیه بر دیدگاه لیندا زاگزبسکی

مسئلۀ ناسازگاری علم پیشین الهی با ارادۀ آزاد (اختیار) بشر از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل فلسفی در حیطۀ سنت ادیان ابراهیمی است که تحت عنوان مشکل «تقدیرانگاری الهیاتی» از آن یاد می‌شود. مشکل این است که خداوند به ‌نحو خطاناپذیری از پیش به همۀ امور عالم و افعال انسان‌ها معرفت کامل دارد، و بنا بر این، تمام حوادث عالم، از پیش، تعیین شده و مقدرند، و در نتیجه آدمیان نیز در افعال خود مجبورند. در این نوشتار، با توضیح چگونگی طرح مسئله توسط زاگزبسکی، سه راه‌حل سنتی راه‌حل بوئتیوس، راه‌حل اکامی و راه‌حل مولینا برای حل این مشکل را بررسی و نقد خواهیم کرد. اساسِ راه‌حل بوئتیوس، فرازمانی دانستن خداوند است. اما مبنای اصلی راه‌حل اکامی این است که علم پیشین الهی به اختیار ما از گونۀ واقعیت نرم است، نه واقعیت سخت، و در راه‌حل مولینا نیز فرض انتقال ضرورت گذشته انکار می‌شود. در ادامه خواهیم دید که هم در طرح مسئله و هم در برخی راه‌حل‌های ارائه شده، به نادرستی، زمان‌مندی معرفت الهی یا جاودانگی خداوند در زمان فرض شده است، در حالی که این رویکرد، برخلاف الهیات آنسلمی است که خداوند را فرازمان برمی‌شمارد. در نهایت، نشان می‌دهیم که راه‌حل بی‌زمانی بوئتیوس هرچند با الهیات آنسلمی انطباق بیشتری دارد، اما در حل مشکل ناتوان است. در بخش پایانی نیز اشاره خواهیم کرد که اختیار، یکی از مولفه‌های وجودی انسان است و فاعلیت انسان نیز در طول فاعلیت الهی قرار دارد؛ یعنی از یک‌سو، علم خداوند در راس سلسلۀ علل و اسباب تحقق رخدادها و یکی از شرایط تحقق فعل اختیاری انسان است، و از سوی دیگر، علم و قدرت بشری در سلسلۀ اسباب و علل آن فعل قرار دارد. در نتیجه، استناد افعال انسان‌ها به علم نامحدود و فرازمان خداوند، منافی اختیار آدمیان نیست.

The Problem of Divine Foreknowledge and Human Freewill: Critical Analysis of Classical Solutions on the Basis of Zagzebski’s Opinion

The Problem of the incompatibility between Divine foreknowledge and Human free will, known as "the theological fatalism", is one of the most important and complicated philosophical problems in the tradition  of Abrahamic religions. According to this problem, Divine’s infallible foreknowledge of human actc makes them necessary, and hence unfree. In this paper, after explaining the formulation of the problem by Linda Zagzebski, we will criticise three traditional solutions to the problem: the Boethian solution, the Okhamist solution and the Molinist solution. Since one of presupossitions of the problem is God’s everlastingness in time, the Boethian approach tries to solve the problem by rejecting this supposition and assuming that God’s foreknowledge is atemporal. The Okhamists make a distinction between hard facts and soft facts, and try to solve the problem by showing that God’s foreknowledge is a soft fact. According to the Molinists, the problem is solved if the transferring of past necessity is rejected. It will be shown, however, that the main problem of some of these solutions is that they have wrongly assumed temporality of God’s knowledge. It is also shown that although the Boethian solution assumes the timelessness of God’s Knowledge, cannot solve the problem. At the end, it will be mentioned that having free will is an existential constituent of humans and that human will is throughout the Divine will and knowledge; that is, althogh Divine knowledge is at the top of causal chain, human free will is one of the conditions of establishing free actions. So, Divine foreknowledge is not incompatible with human free will.