بررسی رابطۀ اختیار و تقدیر در هستی از منظر علامه طباطبایی

باور به «اختیارمندی انسان از سویی؛ و حاکمیت قضا و قدر بر زندگی انسان از سوی دیگر» متعارض یا متناقض‌نما به‌نظر می‌رسد. لذا ظاهراً یا باید با حاکمیت ضرورت تقدیر، از قدرت اختیار آدمی چشم‌پوشی کنیم یا با در نظر گرفتن اراده برای انسان در عالم امکان، مخالف هرگونه ضرورتی در هستی شویم. برای رفع تعارض فوق، تبیین و تحلیل معنای تقدیر، ضرورت و قاعده‌مندی و ارتباط آن با بحث عالم امر و مسئلۀ علم حق‌تعالی نسبت به افعال و اختیاراتِ انسان از سویی؛ و معنای آزادی، اختیار و انتخاب آدمی نسبت به سعادت و شقاوت، و بررسی بحث طینت و سرشت انسان از سوی دیگر، ضروری به‌نظر می‌رسد و نقش اساسی در فهم و درک پرسش مذکور دارد. علامه طباطبایی با نگرش هستی‌شناسانه و انسان‌شناسانه‌اش، معتقد است که از یک منظر، آدمی در ظرف دنیا و عالم خلق، از روی اختیار مرتکب اعمالِ خیر یا شر شده و با حرکت جوهریِ نفس، هویت و شاکلۀ خویش را رقم می‌زند و از منظر دیگر، خداوند در عالم امر که عالم ثبات و فعلیت محض است، به علم ازلی (علم فرازمانی و سرمدی) از قضا و حکم زندگی سعادت‌آمیز یا شقاوت‌آمیز انسان‌ها آگاه بوده، اما در تقدیر عالم، انسان را مختار مقدر کرده است. این سخن، به‌ظاهر تناقض‌آمیزمی‌آید، اما تلاش نگارنده‌ در پژوهش حاضر بر آن است که با توجه به آثار علامۀ بزرگوار، این معضل را گشوده و تناقض ظاهری را رفع کند.

On the Relationship between Free will and Predestination in Allamah Tabataba”i’s View

Believing in man’s free will on one side and the divine decree and the predestinationinman’s life on the other hand seems contrary or paradoxical. Apparently whether the necessity of the predestinationmust be acknowledged while man’s free will is overlooked or man’s free will should be considered in the worldwhile any necessities of the existence is opposed. To resolve this conflict, the explanation and analysis of predestination, necessity, principle, and its relationship with theworldof God ( world of Amer) and God’s foreknowledge of man’s actions and wills on one hand and the meaning of freedom and man’ s choice between good or evil as well as the study of human’s nature on the other hand seems to be essential and has a fundamental role in gaining an understanding of the aforementioned question.Allameh Tabataba”i adopting an ontological and humanistic approachbelieves that from one perspective, man in the world of material ( world of khalq)by virtue of his free will does good or evil, and by means of his substantial motion, he forms his identity. From another perspective, God in the world of Godrepresenting stability and pure action is aware of the evil and good of human beings but in the destiny of the world he is empowered to act freely. Seemingly, thisstatement is contradictory; however, in the present study the researcher’s attemptis to delve into this problem and resolve the apparent contradiction with respect to the works of Allameh Tabataba”i.