تطبیق و نقد رویکرد فخر رازی و استیس به زبان دینی

مطالعۀ تطبیقی رویکرد فخر رازی و استیس به زبان دینی، حاکی از این بوده که در حیطۀ روش‌شناسی، تاکید آنها بر روش عرفانی و شهود دینی است. در حوزۀ توجیه باورهای دینی، رویکرد مبناگرایانه به گزاره‌های دینی داشته‌اند. استیس کل دین را برابر با عرفان و ورای عقل و نطق و متناقض‌نما دانسته است. در حالی‌که فخر رازی تنها بخشی از دین را بیان‌ناپذیر و زبان ناظر به آن را حقیقی پنداشته است. به همین نحو ایمان دینی و تلقی از وحی، از منظر آنها نیز تفاوت دارد. در حوزۀ نقد و ارزیابی این‌گونه است که در دیدگاه استیس، علاوه بر تناقض درونی، دو عالم مادی و غیرمادی جدا و در عرض هم تصور شده‌اند. رویکرد استیس دارای لوازمی چون ایمان‌گرایی، غیرشناختاری بودن زبان دینی، بی‌نیازی انسان از وحی و ... است. اما فخر رازی روش ایمان‌گرایانه عقل‌گرایانه به زبان دینی داشته و با تحلیل اسما و اوصاف الهی با دو رویکرد سلبی و ایجابی، انسان را نیازمند وحی دانسته است. از این‌رو دیدگاه فخر رازی نسبت به استیس در حوزۀ زبان دینی، کامل‌تر محسوب می‌شود.

A Comparison and Criticism of the Approaches of Fakhr Razi and Stace toward Religious Language

The comparative study of the approaches of Fakhr Razi and Stace toward religious language reveals that concerning the methodology, they both emphasize the mystic and religious intuition method. With regard to their justification for religious beliefs, they both adopt a foundationalist view to the religious propositions. However, Stace has taken the whole religion to be equal to mysticism, beyond reason and logic, and paradoxical, while Fakhr Razi has deemed only a part of religion to be inexplicable and has considered the language related to it to be true. In the same vein, their stances toward religious faith and their understanding of revelation are also different. With regard to the criticism of their views it might be said that in Stace’s viewpoint, in addition to the internal inconsistency, the material and immaterial worlds have been considered as separate and horizontal. His approach involves conditions such as fideism, noncognitivness of the religious language, human’s needlessness to revelation, etc. However, Fakhr Razi has adopted a fideisticintellectual method to deal with the religious language. Analyzing the divine attributes and names through affirmative and negative approaches, he has considered human to be in need of revelation. Therefore, Fakhr Razi’s viewpoint to religious language is more complete than that of Stace.