بررسی ماهیت انسان با تاکید بر نهج‌البلاغه

اندیشه‌وران مسلمان، نظریه‌های مختلفی دربارۀ تبیین ماهیت انسان عرضه کرده‌اند. این اختلاف ‌نظر آنان، موجب می‌شود تا برای دریافت تبیین درستی از ماهیت انسان، به معارف وحیانی توجه کنیم. معارف وحیانی به‌ویژه نهج‌البلاغه، در تکوین ماهیت انسان، به دو مرحله باور دارند: یکی تکوین جوهرۀ انسان و دیگری تکوین ساحت‌های ترکیبی او. بر همین اساس، انسان از منظر جوهری، با سایر مخلوقات یکی است و از منظر ترکیب، با آنها تمایز دارد. در مرحلۀ اول جوهرۀ انسان، از نور لایزال الهی نشات می‌گیرد و در مرحلۀ دوم، از ساحت‌های گوناگونی برخوردار می‌شود. ساحت‌های انسان به‌طور عمده، دو ساحت جسمانی و روحانی هستند، ولی ساحت روحانی، خود ابعاد مختلفی چون حیات، شهوت، ناطقه و ایمان (عقل) دارد. به این‌ترتیب، در تعریف انسان از منظر معارف وحیانی به‌ویژه نهج‌البلاغه چنین می‌توان گفت: «انسان جوهری نورانی است که مرکب از دو ساحت جسم و روح بوده و دارای ابعاد گوناگون روح مانند حیات، شهوت، ناطقه و ایمان است».