تحلیل جامعه شناختی رفتارهای پرخطر رانندگی در کلان شهر تهران 128

امروزه تصادفات و رفتارهای پرخطر رانندگی، یکی از عوامل اصلی مرگ‌ومیر و مصدومیت در جهان به شمار می‌آید که البته این میزان در کشورهای درحال‌توسعه به‌مراتب بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته است. ازآنجاکه رفتار پرخطر رانندگی، رفتاری پیچیده و دارای ابعاد گوناگون است؛ بنابراین مطالعۀ حاضر با هدف بررسی عوامل جامعه‌شناختی موثر بر رفتار رانندگی و نیز با کمک توضیح و تفسیری که خود رانندگان از تجربۀ زیسته‌شان دربارۀ رفتار رانندگی دارند، انجام ‌شده است.روش: این پژوهش از نوع ترکیبی است که در آن، روش کمّی و کیفی در کنار هم و به‌طور هم‌زمان استفاده شده است. بخش اول با روش کمّی و پیمایش مبتنی بر پرسشنامه بود. پژوهشگر سعی داشته است در بخش دوم پژوهش که با روش کیفی و با رویکرد پدیدارشناختی انجام‌شده، از توضیح و تفاسیری که خودِ کنشگران (رانندگان) از رفتارهای پرخطر رانندگی انجام می‌دهند، به درک بهتری از پدیدۀ موردنظر برسد. به این منظور با 18 نفر از رانندگان شهر تهران که حداقل 2 سال سابقۀ رانندگی در تهران را داشته‌اند و نیز در سال‌های اخیر به‌طور مرتب به فعالیت رانندگی مشغول بوده‌اند، مصاحبۀ عمیق و نیمه‌استاندارد و به‌صورت حضوری انجام شد. مدت مصاحبه نیز بین 40 تا 60 دقیقه در نظر گرفته شد. روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: در بخش کمّی پژوهش از طریق نرم‌افزار spss و در بخش کیفی نیز با کمک روش ‌شش‌مرحله‌ای اسمیت، به تجزیه‌وتحلیل داده‌های کیفی پرداختیم. یافته‌های پژوهش در بخش کمّی حاکی از آن است که عوامل اجتماعی به میزان 46 درصد، عوامل محیطی- روان‌شناختی مربوط به کلان‌شهر به میزان 3/45 درصد و عوامل فرهنگی به میزان 9 درصد از تغییرات مربوط به متغیر وابسته (رفتارهای پرخطر رانندگی) را تبیین می‌کند و نیز در این پژوهش مشخص شد که عوامل دموگرافیک (سن، جنس و ...) تاثیری بر بروز رفتارهای پرخطر رانندگی نداشته است. در بخش کیفی نیز پس از تجزیه‌وتحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها، 3 مقوله به‌عنوان مقوله‌های اساسی انتخاب شدند: نقص در فرایند یادگیری اجتماعی، بسترهای عینی (عوامل محیطی - فنی) و نگرش به قوانین و پلیس. ترکیب یافته‌های کمّی و کیفی نشانگر آن است که این یافته‌ها همگرا هستند و همدیگر را تایید می‌کنند.نتیجه‌گیری: رفتار رانندگی، رفتاری پیچیده و چندبُعدی است و اگرچه در این میان، نقش راننده در کنترل رفتار رانندگی بسیارمهم است؛ اما برای شکل‌گیری رفتار صحیح رانندگی، علاوه بر نقش راننده (عاملیت)، فراهم‌بودن سایر بسترهای اجتماعی، محیطی، فرهنگی، ساختاری و می‌تواند از بسیاری از رفتارهای پرخطر رانندگی جلوگیری کند.