شیخیه و رساله‌ای در تبیین دکارتی و نیوتنی هیئت جدید در اوایل دوران ناصری

پذیرش نجوم جدید در ایران بیشتر از آن که از طریق بررسی دقیق محاسبات و رصدهای اروپاییان باشد، به خاطر برتری‌های فنی و نظامی آنها بود. از همین رو، رهبران شیخیه بر اساس دلایل دینی و طبیعی را نجوم جدید مخالفت کردند. محمدکریمخان کرمانی (1225 - 1288 ق)، از رهبران فرقۀ شیخیه، در رسالۀ فی تزییف کتاب افرنجی فی حرکات الافلاک (1269ق) خلاصه‌ای عربی از کتابی دربارۀ نجوم جدید آورده که از فرنگی به فارسی ترجمه شده بود. در این خلاصه، علاوه بر نظریه‌های نجومیِ بطلمیوس، کپرنیک و تیکوبراهه، نظریۀ فیزیکی گردشارهای دکارت و شکل ساده‌شده‌ای از قضیۀ اول مقالۀ اولِ کتاب اصول نیوتن برای تبیین دینامیکی گردش سیارات دور خورشید بر اساس نظریۀ گرانش و قانون لختی آمده است. این قدیمی‌ترین سند از ورود این قضیه به ایران است. فرقۀ شیخیه در میان مردم ایران، به‌ویژه در کرمان و تبریز طرفداران بسیاری داشت. در نظام عقیدتی بزرگی که شیخ احمد احسایی و شاگردانش برساختند، جای هر چیزی در کیهان معلوم بود. همین باعث می‌َشد با کیهان‌شناختی خورشیدمرکز موافق نباشند.

shaykhists and a treatise on the cartesian and newtonian explanations of the new astronomy in early naserian period

the acceptance of new astronomy in iran was more due to their technical and military superiority than through the careful examination of calculations and observations of europeans. therefore, the shaykhist leaders opposed the new astronomy based on religious and natural reasons. muḥmmad-karīm khān kirmānī (1810-1873), one of the shaykhists leaders, in his riṣala fī tazyīf kitāb afranjī fī ḥarakāt al-aflāk (treatise on a european book’s fraud about the celestial motions -april 10, 1853), brings an arabic summary of a european book have been translated into persian. this summary includes copernican and tycho brahe’s theories as well as cartesian vortex theory and newtonian theory to dynamic explanation of heliocentrism. the latter is a simplified version of proposition i.1 of newton’s principia explaining planetary motions around the sun according to the theory of gravity and inertia law. this text should be considered as the oldest document of this proposition in iran.