تحقیق و تصحیح رسالۀ «التوحیدیّه» ملّا شمسا گیلانی

برهان تمانع یکی از براهین مهمّ کلامی در اثبات یگانگی خدا و نفی تعدّد اله است. درباره این برهان و چگونگی دریافت آن از آیه شریفه ﴿لو کان فیهما آلهة الّا الله لفسدتا﴾ نگرش یکسانی وجود ندارد. متکلّمان و فلاسفه در تبیین تلازمِ میان «تعدّد آلهه» و «فساد» در این آیه و نیز در دلالت این برهان بر توحید ذاتی یا ربوبی، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. ملّا شمسا گیلانی در رساله «التوحیدیّة»، برهان مستفاد از آیه یاد شده را ناظر به توحید ذاتی واجب تعالی می‌داند و معتقد است تعدّد و تکثّر واجب الوجود بالذات مستلزم «فساد» به معنای «عدم تحقّق ممکنات» است. تصحیح حاضر برای نخستین بار، بر مبنای هشت نسخه خطّی موجود در کتابخانه‌های ایران صورت پذیرفته است. بدین منظور نسخه کتابخانه مجلس (شماره 1823) که کهن‌ترین نسخه به شمار می‌آید اساس نسبی تصحیح بوده و شیوه تصحیح بینابین برگزیده‌ شده است.

a research on and a correction of mullā shamsā gilāni’s treatise al-tawhidiyyah

the argument of tamanu is one of the important theological arguments for proving the oneness of god and denying the multiplicity of god. there is no common view about this argument and how to obtain it from the verse &had there been gods in heaven or earth other than allāh, both would indeed have been ruined&. theologians and philosophers have different views on how to explain the connection between &polytheism& and &corruption& in this verse and also how this argument implies inherent or lordship monotheism. mullāh shamsā gilāni in his treatise &al-tawhidiyyah& considers the argument used in the above verse to refer to the inherent monotheism of the obligatory transcendent and believes that the multiplicity of the necessary being in essence requires &corruption& meaning &non-realization of possibilities&. for the first time, this correction is based on eight manuscripts available in iran’s libraries.