کیهان‌شناسی تَنترَه‌ای-پورانه‌ای بر اساس رسالۀ بحر الحیاتِ شیخ محمد غوث گوالیاری

رسالۀ بحرالحیاتِ محمد غوث گوالیاری (د 970 ق)، از مشایخ طریقت شطاریه، مجموعه‌ایست مرکب از آراء و اعمال یوگه‌ای به انضمامِ اندیشه‌های عرفانیِ اسلامی. محمد در مقدمۀ بحرالحیات آن را برگردان فارسیِ رسالۀ انبرت کوند ( اَمْریتَه ‌کوندَه، «حوضِ آب حیات»، از متون یوگه‌ای) خوانده است. امروزه نسخۀ اصلی آن در دست نیست و خودِ شیخ صرفاً به ترجمۀ عربی آن (حوض الحیات) اشاره کرده است. رساله شامل ده فصل است، در فصل دهم روایتی از کیهان‌شناسی نقل می‌شود که با روایات تَنترَه‌ای-پورانه‌ای قرابت دارد. اندیشۀ محوری این کیهان‌شناسی، یعنی «کثرت در وحدت» با عقائد محمد همسو است. شیخ برای سایر مضامین این کیهان‌شناسی نیز شواهدی از سنت اسلامی نقل می‌کند. از جمله، توصیفِ «صدا» به عنوان نخستین تجلی، «عشق» به عنوان محرکی برای خلقت، «آب‌های نخستین» به عنوان بستری برای آفرینش و ... . این مقاله می‌کوشد ریشۀ روایت محمد را در متون مختلف هندویی جستجو کند.

tantric and purānic cosmology according to shaykh muḥammad ghawth’s bahr al-ḥayāṭ

baḥr al-ḥayāt (&the ocean of life&) is a 16th century persian text written by muḥammad ghawth gwaliyari (d 1563). it is originally a translation of a yogic text known as amṛtakuṇḍa (&pool of water of life&) which is now lost. muḥammad mentions only an arabic version named ḥawḍ al-ḥayāt. baḥr is consisted of ten chapters. in its last chapter there is a kind of cosmology similar to those of the tantric and purānic. it promotes the doctrine of &multiplicity in unity& which is in accordance with muḥammad’s thoughts. muḥammad employs islamic proofs for hindu ideas for instance when the text speaks of the sound as the first manifestation of the absolut, or the love as the vital element of creation or the primeval waters as the foundation for creation muḥammad brings quotations from quran and islamic traditions as evidences. this paper tries to trace muḥammad’s narration in the hindu literature.