تصحیح رسالۀ «توجیه کلام الشیخ الرئیس فی اثبات الواحد لا یصدر عنه الّا الواحد» از میرزا ابراهیم همدانی به همراه مقدمۀ تحلیلی

قاعدۀ «الواحد» یکی از قواعد جنجالی در فلسفه و کلام اسلامی است. فیلسوفان برای تبیین آفرینش از این قاعده استفاده کرده و سعی در برهانی کردن آن داشته‌اند. یکی از برهان‌هایی که برای قاعدۀ الواحد اقامه شده برهان ابن‌سیناست. فخر رازی به این برهان اشکال گرفته است، ولی دوانی از برهان ابن‌سینا دفاع کرده است. یکی از فیلسوفان کمترشناخته‌شده به نام میرزا ابراهیم حسینی همدانی نیز در رساله‌ای کوتاه به اشکال فخر جواب داده است. به نظر او، اگر علتی دو معلول داشته باشد، آنگاه هر کدام از این معلول‌ها نسبت به آن علت خصوصیتی دارند که دیگری ندارد. فی‌المثل «آ» خصوصیتی با علت دارد که «ب» آن خصوصیت را ندارد و بالعکس. باتوجه به اینکه اگر واحد حقیقی مصدری برای آ و برای غیر آ باشد، آنگاه لازم می‌آید بر واحد حقیقی خصوصیتی که با «آ» دارد غیر از خصوصیتی باشد که با «ب» دارد و اگر این واحد، واحد حقیقی باشد، آنگاه لازم می‌آید که از حیثیت واحد هم مصدر برای غیر«آ» باشد و هم مصدر برای غیر«آ» نباشد و این تناقض است. در نوشتۀ حاضر رسالۀ همدانی را تصحیح انتقادی کرده و برهان ابن‌سینا و اشکالات و دفاع‌های مربوط به آن را تحلیل کرده‌ایم.

mirza ibrahim hamedani’s treatise on al wāhid principle: critical edition with introduction

one of the concepts in buddhist tradition and specifically mahayana buddhism is bodhicitta.bodhicitta is explained in the two primary and secondary meanings and total bodhicitta.the primary bodhicitta can be considered as the concept of yagza in islamic theosophy and that is the beginning of the path that a bodhisattva passes in order to save themselves and other beings from suffering and get them to salvation.in buddhist theosophy, bodhicitta is not considered as a step of bodhisattva in mystical conduct, and they consider it as a requisite for the seeker to reach the path.the primary bodhisattva is an intuitive mystical concept which happens in a moment in an instant illuminative manner in the person and the person becomes comprehensible. in its main meaning, bodhicitta is an absolute matter which everyone has in their nature, and it remains intact forever.this concept of bodhicitta, is equivalent to shonita, dharmakaya and tathata.