حکیم سبزواری و نقد برهان صدرالمتالّهین بر حرکت جوهری

یکی از براهین صدرالمتالّهین برای اثبات حرکت جوهری برهان از طریق تلازم میان طبیعت و آثار و حرکات آن است. حکیم سبزواری با این برهان به مخالفت برخاسته، و آن را صرفاً دلیلی الزامی و جدلی، مطابق با مبانی اشراقی، و ناسازگار با مبانی صدرالمتالّهین دانسته است. اشکالات حکیم سبزواری نشان می‌دهد که این برهان با تقریری که صدرالمتالّهین از آن به دست داده است تمام نیست. شهید مطهّری کوشیده است با بازسازی و تقریر جدید این برهان، آن را به برهانی تامّ تبدیل کند. این بازسازی گرچه دارای ابهاماتی است و با تقریر صدرالمتالّهین کاملاً همخوان نیست بحث علمیِ مربوط به برهان یادشده را ارتقا و روشنی بیشتر بخشیده است (به‌ویژه اگر بر اساس علّیّت تحلیلی بازخوانی شود). امّا اوّلاً پیشرفتِ حاصل‌شده نشان‌دهندۀ نادرستیِ تامّلات و اشکالات حکیم سبزواری در مورد تقریر صدرالمتالّهین نیست و ثانیاً آنچه گشوده شدنِ افق جدید و ارتقای این بحث را باعث شده تامّلات و چندوچون‌های حکیم سبزواری بوده است.

Sabzawari and the criticism of Sadr al-Muta’allihin’s argument for substantial motion

Abstract One of the arguments advanced by Sadr alMuta’allihin to prove the substantial motion is the argument through the mutual implication between nature and its effects and movements. Sabzawari has opposed this argument, and regarded it as a merely polemical proof which is compatible with the principles of Illuminationist philosophy, and incompatible with the foundations of Sadr alMuta’allihin himself. The objections raised by Sabzawari shows that this argument in its Sadrian presentation is not compelling. Murtaza Mutahhari has tried to turn this argument into a compelling argument by reconstructing and revising it. This reconstruction, although it is ambiguous and is not completely compatible with Sadrian presentation, makes the scientific discussion of the above mentioned argument clearer and more upgraded (especially if it is refereed on the basis of analytic causation). But, firstly, this progress does not show the falsehood of Sabzawari’s objections and considerations about the Sadrian version, and secondly, what has opened up the new horizons and promoted this discussion is the very objections and considerations made by Sabzawari.