بازشناسی ارزش‌های علمی از ارزش‌های غیرعلمی

ارزش‌ها براساس گستره کاربرد به اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی، علمی و زیبایی‌شناختی تقسیم می‌شوند. در این میان، ارزش‌های علمی به‌دلیل نقش کلیدی آنها در سامان‌دهی پژوهش و هدایت آن به صدق و نیز محوریت آنها در مساله ارزش و دانش، سزاوار تاملات بیشتری هستند. گذشته از اختلاف در ماهیت این ارزش‌ها که معطوف به کدام ویژگی تحقیق (صدق، توجیه، کاربرد، مقبولیت، بهینه‌سازی) تعریف شوند و نیز تنوع مصادیق آنها در آثار مختلف، درباره اشتراک و اختلاف آنها با دیگر انواع ارزش اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی سرشت آنها را با دیگر ارزش‌ها ازجمله ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی کاملاً متفاوت می‌دانند و شماری نیز ارزش‌های علمی را دسته‌ای از ارزش‌های اخلاقی می‌پندارند. عده‌ای تمایز ارزش‌های علمی از غیرعلمی را نه روشن می‌دانند و نه دلایل قانع‌کننده‌ای بر آن می‌یابند؛ شماری آن را لغو می‌دانند و برخی تنوع مصداقی و اختلاف در تعیین آنها را دلیل بر نادرستی تفکیک تلقی می‌کنند. برخی نیز با اذعان به امکان چنین تمایزی، ضرورت آن را نفی می‌کنند. این نگرش‌ها اغلب نادرست هستند؛ چراکه ارزش‌های علمی هم دارای معیار روشن و هم دارای مصادیق مورداتفاق هستند و هم تفکیک بین انواع ارزش، ثمراتی علمی دارد و ازاین‌رو بیهوده نیست. همچنین سنخ ارزشهای علمی با ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی مشترک است و تنها گستره کاربرد آنها (علم یا غیرعلم) تفاوت آنها را رقم میزند.

Analysis of differentiation between scientific and non-scientific values

Values, according to their range of use or application, are divided into social, moral, economic, political, scientific and aesthetic ones. Scientific values due to their key role in organizing investigations and guiding them to epistemological endsincluding the truth issue and its canonical role in the problems relating to knowledge and value are worth further contemplation. In addition to the difference of these values essentially i.e.  to which characteristic of the investigation (truth, justification, application, optimization and their being accepted) they refer, and apart from the diversity of their instances and consequences, there are controversies over their similarities and differences. Some consider their essence as totally opposed to moral and social values. Others regard scientific values as a part of moral values. Some other suggest that the differentiation between scientific and unscientific values is neither clarified nor persuasive reasons have been posed in its favor, while some believe that diversity of these values and disagreement over identifying them is a proof of inaccuracy of such a distinction. There is also a view that emphasizes their being possible and therefore rejects that they are necessary. These attitudes are mostly erroneous, because scientific values have both clear criteria and accepted instances.