نقش تمثیل‌ در شکل‌ گیریِ الگو‌های علمی

بر خلاف تصور پیشینیان درباره تمثیل و تلقی ِعدم اعتبار آن به‎ لحاظ منطقی، تمثیل از جایگاه ویژهای در علم و بسط نظریات علمی برخوردار است. این مقاله، تحلیلی است بر نقش تمثیل‎ها به ‎عنوان مهم‎ترین عامل کشفِ الگو‎های علمی بر مبنای مطالعات نظریِ فیلسوفان و نتایج تجربیِ علوم شناختی. الگو‎ علمی سیستم هدفمندی‎ است که یک بخش یا حوزه‎ای منتخب از یک نظریه را تفسیر می‎کند. بیشتر الگو‎ها بر مبنای تمثیل‎ پدید می‌آیند؛ یعنی با به‎کارگیری تمثیل، بینش‎های جدید و راه‎حل‎های احتمالی برای حل مسائل مربوط به الگو‎سازی ایجاد می‎شود. بنابراین پیشرفت و توسعه الگو‎های علمی و به ‎تبع آن نظریات علمی در گرو کاربست تمثیل است؛ زیرا دانشمندان در محدوده ذهن خود برای کشف الگو‎‎ها از انواع تمثیل استفاده می‎کنند. کاربست تمثیل‎ در الگو‌ها و توسعه نظریات علمی را از چند نظر می‎توان تحلیل و بررسی کرد: نخست، مرتبط‎سازی نظریات و قوانین مشاهده‎شده؛ زیرا دانشمندان برای غلبه بر شکاف بین نظریه و مشاهدات نیاز به تمثیل دارند. دوم، قدرت پیش‎بینی در نظریات علمی است که بدون تمثیل مادی نمی‎توان مبنایی خردپسند برای پیش‎بینی فراهم کرد. سوم، نقش‎آفرینی تمثیل‎های ریاضیاتی در الگو‎سازیِ علمی است که بیانگر تاثیر‎ مستقیم این تمثیل‎ها بر الگو پدیده های خود است. چهارم، نقش تمثیل‌ها در مقام کشف و توجیه به ‌منظور فهم درست جایگاه تمثیل در الگو‌ها و گسترش نظریات در علم.