بررسی و تحلیل اعتمادگرایی از منظر گلدمن و پلنتینگا

بر اساس بررسی و تحلیل دو نظریه مهم اعتما‌دگرایی فرایندی آلوین گلدمن و فضیلت‌محور  آلوین پلنتینگا، می‌توان صورت‌بندی کلّی‌ای از نظریه‌های اعتمادگرایانه ارائه داد و بر این اساس وجوه تمایز این نظریه‌ها از نظریه‌های درون‌گرایانه و سایر نظریه‌های برون‌گرایانه را تعیین کرد. مولفه‌های مشترک نظریه‌های اعتمادگرایانۀ فرایندی گلدمن و فضیلت‌محور پلانتینگا عبارت‌اند از: مودی به صدق بودن، عدم لزوم آگاهی فاعل شناسا به ماهیت باور، جایگزینی ارزشمند بودن فرایند و ابزار ادراکی باور به جای ارزشمند بودن باور، ناوظیفه‌گرا بودن، توجه به عوامل معرفتی و غیرمعرفتی بیرون از باور، توجه به ویژگی‌های فاعل شناسا و محیط شکل‌گیری باور، وسعت دامنه معرفت، اجتماع محور بودن و نتیجه‌گرا بودن. نظریه‌های اعتمادگرایانه با این شاخص‌ها از دو دسته نظریه‌های درون‌گرایانه و سایر نظریه‌های برون‌گرایانه متمایز می‌شوند. درعین حال باید توجه داشت که نظریه‌های اعتمادگرایانه با اخذ مولفه‌های هنجارمندی، نظام صدق ساز، مطابقت با واقع و باورهای پایۀ خطاپذیر به برخی از نظریه‌های مبناگرایانه گرایش پیدا می‌کنند. نظریه پلنتینگا با لحاظ مولفه‌هایی همچون فضایل معرفتی، موفقیت و تکامل مشابه نظریه‌های مبتنی بر فضیلت است و نظریه گلدمن با در نظر گرفتن ارتباط علّی امر واقع با باور، به نظریه‌های طبیعت‌گرایانه نزدیک می‌شود.