اثر تخریب و بهره‌برداری سنتی جنگل در شیب‌های مختلف بر رواناب و رسوب در جنگل‌های زاگرس (مطالعۀ موردی: محدودۀ سورگه در منطقۀ حفاظت‌شدۀ مانشت و قلارنگ استان ایلام)

این پژوهش با هدف بررسی اثر تخریب ناشی از بهره‌برداری سنتی جنگل بر رواناب و رسوب در پی تغییر برخی ویژگی‌های خاک در ناحیۀ رویشی زاگرس در منطقة حفاظت‌شدۀ مانشت و قلارنگ در شمال شهر ایلام انجام گرفت. براساس اهداف تحقیق، تیمارهای جنگل تخریب‌شده، جنگل دست‌نخورده (شاهد) و اراضی کشاورزی در منطقه در سه شیب (15، 25 و 35 درصد) و هر کدام در سه تکرار در نظر گرفته شد. در این تحقیق رواناب و رسوب ناشی از بارش‌های طبیعی بررسی شد. برای بررسی تاثیر پوشش گیاهی بر مقدار رواناب و رسوب از آزمون تجزیۀ واریانس، برای مقایسۀ میانگین‌ها از آزمون دانکن و برای تعیین معنی‌داری و حد تاثیر هر یک از متغیرهای اندازه‌گیری‌شده در خاک بر مقدار رواناب و رسوب از روش همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد که با افزایش شیب، نفوذ آب در خاک کاهش می‌یابد و در نتیجه رواناب و رسوب بیشتری تولید می‌شود. مقدار رواناب، رسوب و ضریب رواناب در اراضی تخریب‌یافتۀ جنگلی بیشتر از تیمار جنگل دست‌نخورده (شاهد) و اراضی کشاورزی است. در اراضی تخریب‌یافتۀ جنگلی مقدار رواناب 5.43 میلی‌متر و مقدار رسوب 0.3671 تن در هکتار، در اراضی جنگل دست‌نخورده (شاهد) مقدار رواناب 0.33 میلی‌متر و مقدار رسوب 0.0019 تن در هکتار و در اراضی کشاورزی مقدار رواناب 0.22 میلی‌متر و مقدار رسوب 0.004 تن در هکتار محاسبه شد. نتایج ضریب همبستگی نشان داد که به‌ترتیب پارامترهای اسیدیته، درصد رس و درصد سیلت با مقدار رواناب همبستگی مثبت و درصد ماسه همبستگی منفی دارند. پارامترهای اسیدیته و درصد سیلت همبستگی مثبت و درصد ماسه همبستگی منفی با مقدار رسوب دارند. با توجه به نتایج این تحقیق می‌توان نتیجه‌گیری کرد که از بین بردن یا تغییر کاربری پوشش گیاهی به‌ویژه پوشش جنگلی، نفوذپذیری خاک را کاهش و در نتیجه مقدار رواناب و رسوب خاک را افزایش می‌دهد. بنابراین با حفظ، احیا و توسعۀ درختان و درختچه‌های جنگلی و نیز جلوگیری از تغییر کاربری این اراضی به کشاورزی به‌ویژه در اراضی شیبدار جنگلی می‌توان از تولید رواناب و رسوب جلوگیری کرد.

effect of traditional deforestation and exploitation in different slopes on runoff and sediment in zagros forests (case study: surgeh area in manesht and qalarang protected areas of ilam province)

this study was conducted to investigate the effect of degradation due to traditional forest exploitation on runoff and sediment following the change of some soil characteristics in the zagros vegetation area in manesht and qalarang protected areas in the north of ilam. based on the objectives of the study, the treatments of degraded forest, intact forest (control) and agricultural lands in the region were considered in three slopes (15, 25 and 35%) and each in three replications. in this study, runoff and sediment due to rainfall were considered. analysis of variance test was used to investigate the effect of vegetation cover on runoff and sediment, duncan’s test was used to compare means, and pearson’s correlation method was used to determine the significance and extent of each variable measured in the soil on runoff and sediment. the results showed that with increasing the slope, the amount of water infiltration in the soil decreases and as a result, more runoff and sediment is produced. the results showed that the amount of runoff, sediment and runoff coefficient in degraded forest lands is higher than the treatment of intact forest (control) and agricultural lands. in degraded forest lands, the amount of runoff is 5.43 mm and sediment is 0.3671 tons per hectare and in untouched forest lands (control), the amount of runoff is 0.33 mm and sediment is 0.0019 tons per hectare, respectively, and in agricultural lands, the amount of runoff, and sediment were calculated as 22. 0.00 mm and 0.004 t / ha, respectively. the results of correlation coefficient showed that the parameters of acidity, clay percentage, silt percentage had a positive correlation and sand percentage had a negative correlation with runoff and acidity parameters, silt percentage had a positive correlation and sand percentage had a negative correlation with sediment content. according to the results of this study, it can be concluded that eliminating or changing the use of vegetation, especially forest cover reduces the amount of soil permeability and thus increases the amount of soil runoff and sediment. therefore, by preserving, rehabilitating and developing forest trees and shrubs, as well as preventing the change of use of these lands to agriculture, especially in sloping forest lands, runoff and sediment production can be prevented.