پاسخ ‎ریخت‌شناسی برگ گونه‎های بلوط ایرانی (quercus brantii) و بنه (pistacia atlantica) به گرادیان ارتفاع از سطح دریا در جنگل‌های زاگرس، ایلام

این پژوهش به بررسی خصوصیات ریخت‌شناسی برگ گونه‌ بلوط ایرانی (quercus brantii) و بنه (pistacia atlantica) در 15 رویشگاه جنگلی استان ایلام و در محدوده‌ ارتفاعی حدود 1000 متر (از حدود 1100 تا حدود 2000 متر از سطح دریا)، می‎پردازد. در هر رویشگاه و از هر گونه، پنج پایه درخت سالم و از هر پایه پنج برگ سالم و بالغ از قسمت بیرونی و وسط تاج جمع‌آوری شدند. صفات شاخص سطح برگ، طول دمبرگ، طول رگبرگ اصلی، محیط برگ، طول پهنک، عرض پهنک و تعداد دندانه‎های حاشیه‌ برگ اندازه‎گیری شدند. داده‌ها براساس طرح آماری آشیانه‎ای تجزیه و تحلیل شده و میانگین ویژگی‌های مورد بررسی با آزمون چند دامنه‌ای lsd مقایسه شدند. نتایج حاکی از اختلاف معنی دار بین تمام صفات مورد مطالعه در بین رویشگاه‌ها به تغییرات ارتفاع بود. در گونه‌ بلوط ایرانی، صفات طول دمبرگ (1/72سانتی‌متر)، محیط ‌برگ (20/23سانتی‌متر)، طول برگ (8/17 سانتی‌متر)، عرض برگ (4/43 سانتی‌متر) و سطح برگ (28/16 سانتی‌متر مربع) در ارتفاعات بالاتر دارای میانگین بیشتری نسبت به ارتفاعات پایین‌تر بودند. اما، میانگین صفات تعداد دندانه‌های چپ و راست برگ به ترتیب 12/26و 12/47، میانگین وزنی بیشتری را در ارتفاعات پایین نشان دادند. در گونه‌ بنه، صفات اندازه‌گیری‌شده در ارتفاعات بالاتر همانند طول دمبرگ (0/46 سانتی‌متر)، محیط برگ (13/98سانتی‌متر)، طول برگ (5/533 سانتی‌متر)، عرض برگ (3/29 سانتی‌متر) و سطح برگ (12/31سانتی‌متر مربع) دارای میانگین بیشتری و تفاوت معنی‌داری با صفات مورد اندازه‌گیری در ارتفاعات پایین‌تر به‌ترتیب: 0/24 سانتی‌متر، 12/26سانتی‌متر، 5/18 سانتی‌متر، 3/0 سانتی‌متر و 10/85سانتی‌متر مربع داشتند. وجود تغییرات معنی‎دار درون جمعیتی، ایده‌ تنوع ریختی درون جمعیت‎ها را برای گونه‌ بلوط و بنه در سطح منطقه‌ای و حتی در زاگرس تا حدودی تقویت می‎کند. از میان ویژگی‏ های مورد مطالعه آن‌هایی که تاثیرپذیری کمتری نسبت به تغییرات محیطی دارند، می‎تواند در تفکیک گونه‎ها به‌عنوان صفت متمایز‌کننده مورد استفاده قرار گیرد.

morphological response of leaves of persian oak (quercus brantii) and wild pistachio (pistacia atlantica) to elevation gradient in the zagros forests, ilam

plant leaves react to environmental changes with high adaptability. this study investigated the morphological characteristics of persian oak (quercus brantii) and wild pistachio (pistacia atlantica) leaves from 15 forest sites in ilam province at an elevation range of 1000 m (from 1111 to 2048 m a.s.l.). at each site and for each tree species, five healthy individuals and five healthy and mature leaves were collected from the outside and middle of the crown. the leaf area index, petiole length, main vein length, leaf circumference, blade length, blade width, and the number of leaf margin dentations were measured. the data were analyzed based on the nested research design, and the means of the studied traits were compared using the lsd test. in the persian oak trees, the results showed that the petiole length (1.72 cm), leaf circumference (20.23 cm), leaf length (8.17 cm), leaf width (4.43 cm), and leaf area (28.16 cm2) at higher elevations had higher averages than at lower elevations. however, the number of leaf left and right dentations were 12.26 and 12.47, respectively, indicating higher average weight at lower altitudes. in pistachio, all measured characteristics like petiole length (0.46 cm), leaf circumference (13.98 cm), leaf length (5.53 cm) and leaf width (3.29 cm), and leaf area (12.31 cm2) at higher elevations had higher averages than the lower elevations as 0.24 cm, 12.26 cm, 5.18 cm, 3.0 cm, and 10.85 cm2. the significant intra-population changes strengthen the idea of intra-population morphological diversity for oak species at the regional level and even in zagros to some extent. among the studied features, those that are less sensitive to environmental changes can be used as distinguishing features for species separation.