مطالعه فنولوژی تطبیقی و تاثیر تاریخ رویش و خراش‌دهی بر رشد و عملکرد ماشک خزری (vicia hyrcanica) و ماشک برگ‌پهن (vicia narbonensis) در مزارع گندم (triticum aestivum)

گونه‏های ماشک یکی از مهم‌ترین علف‏های هرز مزارع گندم محسوب می‌شوند. ازآنجایی‌که شناخت و آگاهی از مراحل فنولوژی علف‏های هرز نقش مهمی در مدیریت علف‏های هرز دارد، مطالعه حاضر به‌منظور بررسی فنولوژی تطبیقی ماشک خزری (vicia hyrcanica l.) و برگ‌پهن (vicia narbonensis l.) به‌عنوان دو علف هرز مشکل ساز مزارع گندم به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار طی سال زراعی 1402-1401 در مزرعه‌ای آبی واقع در روستای چقازرد در شهر ماهیدشت، استان کرمانشاه اجرا ‌شد. برای هر گونه ماشک یک آزمایش جداگانه طراحی شد. فاکتورهای هر آزمایش شامل تاریخ کاشت ماشک (هر سه هفته یک‌بار پس از کشت گندم) و خراش دهی بذر ماشک (خراش و عدم خراش‏) و وجود و عدم وجود گیاه زارعی گندم بود. نتایج این مطالعه نشان داد که در تاریخ کاشت اول (اواخر آبان ماه)، بیشترین رشد رویشی و زایشی ماشک برگ‌پهن و ماشک خزری مشاهده شد. کمترین میزان آن‏ها نیز در تاریخ کاشت چهارم (اواسط اسفند) حاصل شد. از سوی دیگر، مشخص شد که خراش‏دهی اثر معنی داری روی صفات ماشک برگ‌پهن و ماشک خزری داشت و موجب افزایش ارتفاع بوته و تعداد برگ این دو گونه علف هرز ‏شد. به‌علاوه، بیشترین افزایش رشد و تولید بذر ماشک برگ‌پهن و ماشک خزری در کاشت تکی آن‏ها مشاهده شد و با کاشت این علف‏های هرز در بین ردیف‏های گندم، میزان آن‏ها کاهش یافت. براساس نتایج مراحل فنولوژی در ماشک برگ‌پهن، درجه روز-رشد و تعداد روز لازم برای تکمیل مرحله سبز شدن در تاریخ‏های مختلف کاشت به ترتیب بین 35.9 تا 164.65 و 19 تا 75 متغیر بود. در ماشک خزری نیز میزان درجه-روز رشد و تعداد روز لازم برای مرحله سبز شدن در تاریخ‏های مختلف کاشت به ترتیب بین 24.1 تا 68.8 و 9 تا 83 روز متغیر بود. نتایج بررسی مراحل فنولوژی تطبیقی نشان داد که چرخه زندگی ماشک برگ‌پهن و ماشک خزری 16 روز زودتر از گندم شروع شد و رسیدگی آن‏ها نیز با رسیدگی گندم هم زمان نبود. در مجموع، نتایج این آزمایش نشان داد که با استقرار ماشک برگ‌پهن و ماشک خزری در آبان، میزان رقابت و تولید بذر آن نسبت به سایر تاریخ‏های استقرار بیشتر بود، بنابراین تاخیر در رویش (18 اسفند) و استقرار دیرتر آن موجب کاهش مشکلات مربوط به این دو گونه علف هرز در مزارع گندم شد. براساس نتایج ارزیابی فنولوژی تطبیقی گندم و ماشک، بهترین زمان استفاده از علف‏کش برای مهار مناسب این دو گونه علف هرز در تاریخ کاشت اول و دوم، مرحله سه تا شش برگی گندم و در تاریخ کاشت سوم و چهارم، شروع پنجه‏زنی تا ظهور اولین گره قابل لمس در گندم است.

study of comparative phenology and the effect of emergence date and scarification on the growth and performance of caspian vetch (vicia hyrcanica) and narbon vetch (vicia narbonensis) in wheat (triticum aestivum) fields

introductionwheat (triticum aestivum l.) is one of the most important cereal crops in the world as a source of carbohydrates, protein, and minerals (esposito et al., 2023). its yield and planted area account for about one-third of food production. thus, wheat plays a significant role in global food security. various factors such as climate change, food shortages, and weeds are the most significant challenges for wheat production and seriously limit continuous improvements in wheat yield and grain quality. vetch species are among the most important weeds in wheat fields. since knowledge and awareness of weed phenological stages play an important role in weed management, the present study was conducted to investigate the comparative phenology of caspian vetch (vicia hyrcanica) and narbon vetch (vicia narbonensis) as two problematic weeds with wheat. materials and methods the experiment was conducted in the 2022-2023 agricultural year on an irrigated farm with a sprinkler system in the village of chaqazard, 24 km from kermanshah, in the mahidasht district (46°48’ e, 34°17’ n, altitude 1362 m) at kermanshah province. the area has a temperate to cold, dry climate with hot, semi-arid summers and cold, wet winters. the average rainfall during the experiment was 347 mm. the experimental factors include the date of vetch planting (once every three weeks after wheat cultivation), the scratching of vetch seeds (scratching and non-scratching), and the presence and absence of wheat cultivars. a separate experiment was designed using the above three factors for vetch species. for this research, irrigated pishtaz wheat seeds were purchased under kermanshah agricultural jihad supervision, and narbon vetch and caspian vetch seeds, considered weeds, were collected from the region. a factorial experiment was conducted in a randomized complete block design with four replications, including vetch planting dates (every three weeks in autumn, every five weeks in winter), seed scratching (scratched, non-scratched), and the presence or absence of wheat. a weed-free plot of wheat was included. the land was prepared on november 6, and wheat was planted on november 15 with 20 cm row spacing. narbon vetch and caspian vetch were planted between the wheat rows on november 15, december 5, january 25, and february 27, with irrigation starting november 16. growth stage development of the vetch was monitored twice weekly, focusing on germination, cotyledon emergence, branch production, flowering, and pod formation. results and discussionthe results of this study showed that on the first planting date (late november), the highest vegetative and reproductive growth of narbon vetch and caspian vetch was observed, and the lowest amount was obtained on the fourth planting date (mid-march). on the other hand, it was found that scraping had a different effect on the characteristics of narbon vetch and caspian vetch and increased some of the traits of these two weed species. in addition, the most significant increase in the growth and seed production of narbon vetch and caspian vetch was seen in their pure planting, and by planting these weeds between the rows of wheat, their amount decreased. based on the results of the phenology stages in narbon vetch, the gdd and the number of days required to complete the emergence stage in different planting dates varied between 35.9 to 164.65 and 19 to 75, respectively. in caspian vetch, the gdd of growth and the number of days required for the emergence stage in different planting dates varied between 24.1 to 68.8 and 9 to 83 days, respectively. the results of comparative phenology stages showed that the life cycle of narbon vetch and caspian vetch was 16 days earlier than wheat, and their ripening did not coincide with wheat ripening.